Pierwsze zdjęcie jest oczywiste. Tłum ludzi pod komitetem, widać przewróconą przyczepę, okopcone ściany budynku. W każdej publikacji na temat robotniczego protestu w czerwcu 1976 roku jest taka fotografia. Choć autorów co najmniej kilku. Ustawili się z aparatami w oknach wieżowca stojącego na rogu ulic obecnej 25 Czerwca i Kelles-Krauza. Ta sama perspektywa, te same uchwycone momenty. Mirosław Dygała wykonał swoje zdjęcie pentaconem. Duży aparat ukrył pod kurtką, choć był czerwiec i było ciepło.
- Pracowałem wtedy w ZEOW i już wtedy pasjonowałem się fotografią. Okna biura wychodziły na podwórko, widać z nich było m.in. budynek Komitetu Wojewódzkiego PZPR. Rano, gdy przyszedłem do pracy, nikt się nie spodziewał tego, co miało się wydarzyć. Podwyżki były przecież cały czas, człowiek się zdążył przyzwyczaić, przyjmował to na siebie. A tu nagle słyszę po korytarzu: pochód idzie. To był chyba Radoskór, nieśli hasła, krzyczeli: Chcemy chleba! Zatrzymali się przed komitetem - wspomina Mirosław Dygała. Wybiegł z biura, stanął obok budynku, przy uliczce prowadzącej do parku. Patrzy - w budynku komitetu okno na piętrze otwarte, zasłonki rozsunięte.
- Jestem fotografikiem, wiem, że przez szybę źle się fotografuje - uśmiecha się. Bo tam już stali funkcjonariusze SB, prawdopodobnie i z aparatem fotograficznym, być może z kamerą, i robili zdjęcia protestującym. Pamięta, że wtedy jeszcze ludzie stali spokojnie.
- Podszedł do mnie listonosz, znałem go, bo przynosił listy do naszego zakładu, i mówi szeptem: Znikaj stąd. Stoisz koło ubeków. Nonszalancko się rozejrzałem, rzeczywiście, stało trzech koło mnie. Wrócił do pracy, ale długo w biurze nie został, bo z okien biura zobaczył dym.
- Poleciałem biegiem do domu po aparat, a mieszkałem niedaleko, na Curie-Skłodowskiej. Tyle że brat, który pracował w handlu zagranicznym, wypłynął akurat w rejs i zabrał ze sobą moją małą exę. W domu został mi pentacon, duże bydlę. Założyłem kurtkę, aparat pod pachę, poleciałem na wieżowiec przy Kelles-Krauza, wlazłem na górę, nie pamiętam na które piętro. Zrobiłem kilka zdjęć i chodu. Po tym nie wiedziałem, z kim tam stałem. Widziałem kolegę, Jurka Szepetowskiego z zenithem, ale kim byli inni? - zastanawia się.
Już bez aparatu ruszył w miasto. Pamięta grupę ludzi, która chodziła od sklepu do sklepu i rozbijała witryny. Była też młoda dziewczyna, która z jednego z nich wyniosła ogromną lalkę.
- Jakoś to dziwnie wszystko wyglądało, jak dzisiaj o tym myślę, wybijali te szyby i szli dalej - mówi.
Na rogu Kelles-Krauza i Niedziałkowskiego milicja sterowała ruchem. Oddział ZOMO pełen milicjantów o czerwonych twarzach przemaszerował obok bramy, w której się schronił, zaraz potem nadjechała limuzyna.
- W środku, na tylnych siedzeniach, siedzieli panowie w ciemnogranatowych mundurach ze złotymi epoletami. Wojskowi z ambasady radzieckiej. Mieli przerażone miny - wspomina.
Zdjęcie drugie, raczej mało znane. Zrobił je następnego dnia po wydarzeniach czerwcowych, z tego samego wieżowca co poprzednie.
- Była piąta rano, Radom cały zagazowany. Znów wlazłem na ten wieżowiec, z duszą na ramieniu wyjąłem aparat. Nie mogłem wiele zrobić, bo o piątej nad ranem słońce wschodzi dokładnie nad budynkiem komitetu i oślepiało mnie. A poza tym, jakbym się za bardzo wychylił... Tam były tłumy ludzi. Przy samym budynku stali panowie w ciemnych kurtkach. Taka moda była wśród nich chyba, bo wszyscy mieli czarne skórzane kurtki. Niby tacy lepsi, elegantsi, w krawatach. To esbecy. A obok uwijali się młodzi ludzie w niebieskich beretach. Chyba z OHP. Na środku ulicy stał dźwig, widać go na zdjęciu, przyczepa, która dzień wcześniej była przewrócona, teraz stała już na kołach. Właściwie było już posprzątane, wraki spalonych samochodów odholowane. No i zwiałem, bo wie pani, takie wystawianie się było niebezpieczne - mówi Mirosław Dygała. Dwa dni później z kolegami z Radomskiego Towarzystwa Fotograficznego, wśród których byli między innymi radomscy lekarze, jechali w kilka samochodów na Mazury. W okolicy Ostrołęki zatrzymał ich patrol drogówki. - Pierwsza myśl, że coś przeskrobaliśmy na drodze. A milicjant do nas: Proszę państwa, co się tam w Radomiu działo? No to opowiadamy, że protest, że robotnicy, spalony komitet. A on: Dobrze im tak, s....nom.
Znów budynek komitetu i tłumy ludzi. Ale tym razem z kwiatami. Zdjęcie trzecie wykonano dokładnie rok po robotniczym proteście. I znów z okien wieżowca przy Kelles-Krauza.
MIROSLAW DYGALA
- To jest ten moment, gdy na klęczkach przepraszaliśmy Gierka za 1976 rok. Wlazłem na ten sam wieżowiec. Nie wiem, z którego piętra robiłem zdjęcia. Założyłem teleobiektyw szerokokątny. Mogłem sobie pozwalać, nikt mnie nie wyganiał. Uchwyciłem moment powitania towarzysza Gierka. Byli tam wszyscy najważniejsi w partii w Radomiu: Krystyna Firmanty i Janusz Prokopiak z KW PZPR, wojewoda Maćkowski, cała świta. Zrobiłem serię, widać, jak wręczają mu kwiaty, odprowadzają do samochodu.
MIROSLAW DYGALA
Jest rok 1981. Na skrzyżowaniu ulic 25 Czerwca i Żeromskiego staje kamień - bryła piaskowca przywieziona z Szydłowca. Rozpoczyna się uroczystość wmurowania aktu erekcyjnego pomnika skrzywdzonych w związku z protestem robotniczym w 1976 roku. Mszę celebruje biskup Edward Materski, obecni są Anna Walentynowicz, Zofia i Zbigniew Romaszewscy, przedstawiciele władz miasta, województwa oraz MKR "Solidarność" Ziemia Radomska, przyjeżdża też przewodniczący NSZZ "Solidarność" Lech Wałęsa.
MIROSLAW DYGALA
Wokół pomnika tłum fotoreporterów, nie tylko z Polski. Są też ekipy zachodnich telewizji. Mirosław Domagała też robi zdjęcia. Ale nie pod pomnikiem. Znów jest na górze, tym razem na ostatniej kondygnacji stojącego naprzeciwko kamienia budynku ZEOW.
MIROSLAW DYGALA
- Miałem zdjęcie z momentu, gdy dźwigiem ustawiali ten kamień. Pamiętam, że deszcz padał, ale nie mogę znaleźć dzisiaj tej fotografii.
MIROSLAW DYGALA
Sfotografowałem za to całą uroczystość, mszę, poświęcenie kamienia. Wlazłem na ostatnie piętro, w sąsiednich oknach poustawiali się z aparatami esbecy. W pewnej chwili popatrzyłem w stronę oficyny, a tam podjeżdża samochód i wysiada Wałęsa. Ludzie go otoczyli, to było istne szaleństwo - mówi fotograf.
MIROSLAW DYGALA
MIROSLAW DYGALA
Ostatnią fotografię znów robił ukradkiem. Kolega projektant pokazał mu makietę i poprosił o jej sfotografowanie.
- To były budynki nowej Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej, które miały stanąć przy Dalekiej, dziś 11 Listopada. Zrobiłem zdjęcia, kolega miał potem nieprzyjemności z tego powodu, ale mnie nie wydał. Co ciekawe, wtedy, gdy robiłem zdjęcia, projekt nie był jeszcze utajniony, utajnili go później. Więc, żeby nikt się nie czepiał, to w baraku, w którym przechowywano makietę, kolega wybił szybę. Bo wiadomo, że przez szybę zdjęcia źle się robi, a tak mogliśmy stworzyć historię, że to ktoś z zewnątrz te zdjęcia zrobił - śmieje się Mirosław Domagała. Kolegą, który poprosił o sfotografowanie makiety, był znany dziś radomski architekt Tadeusz Derlatka. Z tamtego projektu z 19 obiektów powstało zaledwie kilka budynków. Nie wybudowano między innymi krytego basenu dla milicjantów, boiska, stacji serwisowania łodzi motorowych.
MIROSLAW DYGALA
Mirosław Dygała jest długoletnim zasłużonym członkiem Radomskiego Towarzystwa Fotograficznego i Fotoklubu Rzeczypospolitej Polskiej. Jest twórcą fotografii artystycznej i nauczycielem fotografii. Swoje prace przedstawiał na wystawach indywidualnych i zbiorowych. Jest laureatem wielu nagród. Zdjęcia dokumentujące wydarzenia Czerwca '76 przekazał do Instytutu Pamięci Narodowej.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze