Osiem obrazów Jacka Malczewskiego do zobaczenia po raz pierwszy [ZDJĘCIA]

- Chcemy zaprezentować przebudowaną, stałą kolekcję dzieł naszego patrona, wzbogaconą o osiem nowych, nigdy dotąd nie pokazywanych szerszej publiczności obrazów. Obok monumentalnej wystawy "Żyć sztuką" jest to niewątpliwie najważniejsze wydarzenie dla tych, którzy interesują się w tzw. sztuką klasyczną - mówi Adam Zieleziński, dyrektor Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu.

ANDRZEJ MICHALIK

W radomskim muzeum stała ekspozycja prac "Jacek Malczewski 1854-1929" funkcjonuje od kilkunastu lat. - Od samego początku pokazujemy na niej prace, które pochodzą z naszej kolekcji, ale również z depozytów od osób prywatnych. Wszystkie osiem wypożyczonych nam ostatnio obrazów jest na fenomenalnym poziomie artystycznym, pochodzą z najlepszego okresu malarskiego artysty, z II dekady XX w., z lat 1911-1919 - opowiada kuratorka nowej części wystawy Paulina Szymala-Bugajska.

Są to autoportrety, dwie prace związane z wątkiem sybirskim, cztery portrety kobiece, na których, jak to w przypadku Jacka Malczewskiego, poza postacią na pierwszym planie, namalowano w tle sceny symboliczne, postaci mitologiczne.

- Autoportrety w twórczości Malczewskiego były bardzo ważne. Artysta portretował siebie bez żadnego dodatkowego sztafażu, elementów, które zmieniałyby odbiór jego postaci, malował również tzw. kryptoautoportrety. W tym przypadku mamy do czynienia z jednym z bardziej wspaniałych, co podkreślają badacze twórczości Malczewskiego, obrazów. Ten autoportret z kwiatem ostu dopiero niedawno pojawił się oficjalnie na rynku, przez długie lata spoczywał w rękach prywatnych i niewiele było o nim wiadomo. W 1911 r. był pokazywany w Krakowie, w Warszawie, później, po wojnie w oficjalnym obiegu właściwie nie funkcjonował - opowiada Szymala-Bugajska.

Sama postać artysty przedstawiona jest w królewskiej purpurze, w kaftanie. Artysta ma na głowie charakterystyczny kapelusz, który odnajdujemy na ?Autoportrecie z muzą?. W lewej ręce dość niedbale trzyma kwiat ostu, a za jego plecami znajduje się postać kobieca, być może muza, widać tylko głowę okrytą białym welonem i ozdobioną również wieńcem z ostów.

- Za plecami modelki ledwo widoczna jest drabina, też bardzo często pojawiający się w twórczości Malczewskiego symbol. Mamy tu bardzo bogate pole do interpretacji. Można ten autoportret potraktować jako swego rodzaju manifestację artysty, jego posłannictwa. Oset w tym przypadku symbolizuje ciernie, męczeństwo, drogę przez mękę, którą artysta pokonywał, by dojść do tego etapu. Światło, w którym na tym obrazie skąpany jest Malczewski, można interpretować dwojako: dosłownie, jako światło słoneczne, lub jako blask chwały, której w jakiś sposób już dostąpił. Jest też modelka za jego plecami i drabina symbolizująca drogę do doskonałości, poznawania sztuki - mówi kuratorka.

- Obraz powstał w maju, to sam artysta podkreślił. To przede wszystkim wiosna, bujna natura. Na obrazie artyście towarzyszy muza, można ją interpretować jako postać Tanatosa - kobiety z kosą, to też częsty wątek w twórczości Malczewskiego. Mamy tu zderzenie: pełnia życia, rozkwit, środek dnia, a jednocześnie postać śmierci - młodej, pięknej kobiety, ale jednak śmierci. Co ważne, budleja to tzw. motyli krzew. Przylatują do niego chmary motyli, czyli symboli duszy, psyche, a ogród od średniowiecza interpretowany jest jako raj, zbawienie, niebo.

Jest więc śmierć, powrót duszy do raju. Jacek Malczewski trzyma zaś w rękach gęśliki, rodzaj małych skrzypiec, podhalański instrument powracający w jego pracach - mówi Szymala-Bugajska.

To przede wszystkim Gardzienice. Na tle tego dworu, związanego z rodziną Jacka Malczewskiego, rozgrywa się akcja: widzimy starszego mężczyznę, Sybiraka, którego przed gankiem wita postać kobieca ze szydłami, stara się napoić go z niewielkiego naczynia, prawdopodobnie to odwzorowanie czarki ze starożytnej Grecji. Kobieta otwiera mu oczy, jakby chcąc zaakcentować jego powrót do domu po wielkiej tułaczce.

Mamy też ukryte w ganku dwie niewielkie postaci, być może siostry artysty, Bronisławę oraz Helenę, z którymi Malczewski był przez całe życie mocno związany emocjonalnie.

- Jak interpretował tę pracę historyk sztuki Marek Rostworowski - podkreśla się tu pewne analogie istniejące pomiędzy losem narodu polskiego, Polaków, Polski znajdującej się pod zaborami do losu Żyda - wiecznego tułacza oraz do Izraela i Izraelitów. Szymon Tislowitz był gorącym patriotą polsko-żydowskiego pochodzenia, zesłanym na Sybir, który po wielu latach powrócił w rodzinne strony - wyjaśnia kuratorka.

Wierzba, która przedstawiona jest na obrazie, może nam zasugerować pewien smutek i tęsknotę.

Obraz był pokazywany w okresie powojennym w Krakowie, Warszawie, Poznaniu i w Londynie w 1990 r.

Obraz przedstawia modelkę o dość nietypowym dla Jacka Malczewskiego typie urody - kruczoczarne włosy, alabastrowa cera. - Portretowaną kobietą jest Greczynka pochodząca z Aten, żona polskiego dyplomaty Mariana Henzla. Pracę namalowano w Wiedniu, gdzie złączyły się losy portretowanej, jej męża i artysty, z którymi Malczewski się przyjaźnił - wyjawia kuratorka.

Portret ukazuje postać Poliksenii w całym kontekście Grecji - mamy morze, a w nim mitologiczne postaci, po lewej stronie prawdopodobnie Hermesa, po prawej - scenkę ukazującą porwanie Europy. Na dalszym, ciemnoszafirowym planie, dostrzec można architekturę typową dla starożytnej Grecji, być może mamy tu Partenon i posąg Ateny dłuta Fidiasza.

- To najprawdopodobniej pierwsza część tryptyku "Kobieta", który był pokazywany przed wojną, w 1925 r. na słynnej, rocznicowej wystawie prac Malczewskiego. Druga znajduje się w Muzeum Sztuki w Łodzi, trzecia w rękach prywatnych - mówi Szymala-Bugajska.

Fabuła tego tryptyku oscyluje wokół postaci kobiecej. Mamy tu tygrysie szpony, kwiat akcji - symbol miłości rozkwitającej, twarz kobiety zwrócona jest w lewo - jakby zwracała się ku środkowej części tryptyku.

Praca dość tajemnicza, enigmatyczna, przedstawiająca piękną modelkę, najprawdopodobniej w złotym diademie, trzymającą w prawej ręce białą lilię. - Biała lilia jest symbolem muz, ale też niewinności, czystości, uduchowienia.

W tle można rozpoznać elementy krajobrazu południowej Europy - cyprysy, fragment tympanonu starożytnej świątyni. Wiele dzieje się również na niebie ponad modelką, są to najpewniej znów sceny mitologiczne - ocenia kuratorka.

Portret pozbawiony jest konkretnych symbolicznych odniesień. - Przedstawia Michalinę Januszankę, jedną z ulubionych modelek, zwłaszcza, kiedy artysta rozstał się z Marią Balową. Michalina była przyjaciółką córki Malczewskiego, Julii, również artystką, malarką, pisarką. Malczewski przedstawił Januszankę w dość charakterystyczny sposób - w lekkim skręcie, dwie złączone razem ręce dziewczyna przytula do głowy, światło pada na nią z góry, wydobywa jej rysy. Wokół niej unosi się, jakby zastygły, czarny szal - opowiada kuratorka.

- Wszystkie obrazy zawierają i oddają motywy, które przewijały się w pracach Jacka Malczewskiego w najlepszym okresie jego twórczości - podsumowuje Szymala-Bugajska.

Wystawę "Jacek Malczewski 1854-1929" wzbogaconą o osiem nowych, wspaniałych dzieł oglądać będzie można od niedzieli, 27 listopada od godz. 11.

ANDRZEJ MICHALIK