Inicjatorami ustawienia pomnika byli członkowie radomskiej "Solidarności". Idea pojawiła się jako jeden z postulatów kierowanych do ówczesnych władz.
Lokalizacja wydawała się oczywista: skwer przed budynkiem komitetu wojewódzkiego PZPR, tego samego przed którym pięć lat wcześniej protestowali robotnicy radomskich zakładów. Władza najpierw oponowała przeciwko samemu pomysłowi postawienia pomnika, później stanowczo zaprotestowała przeciwko lokalizacji, ostatecznie zgodziła się na skwer przy skrzyżowaniu ulic Żeromskiego i ówczesnej 1Maja, na miejsce oddalone od komitetu partii o ponad 300 metrów.
Ale zgody na budowę samego pomnika wciąż nie było. Członkowie radomskiego komitetu wpadli na pomysł, aby na razie postawić jeden kamień. Bo formalności związane z ustawieniem pomnika były takie same bez względu na to czy stanąłby sam pomnik, czy tylko kamień węgielny. A kamień nie budził kontrowersji. Pomnik właściwy miał stanąć rok później.
Z Szydłowca przyjechała więc bryła piaskowca. W bryle wykuto niszę dla naczynia z aktem erekcyjnym.
Treść aktu erekcyjnego pisał ksiądz infułat Jerzy Banaszkiewicz. Pojawił się problem, jakiego użyć sformułowania, na określenie tych, którzy cierpieli po proteście.
I wtedy ksiądz Banaszkiewicz po namyśle rzucił słowo "skrzywdzonych". - Uzasadnił to tak, że skrzywdzeni bo pomordowani, skrzywdzone ich rodziny , skrzywdzeni bo pobici na ścieżkach zdrowia, skrzywdzeni ci, którzy nieśli im pomoc, potem skrzywdzeni ci, którzy nieśli pomoc tym, którzy byli karani za to, że nieśli pomoc i to skrzywdzenie objęło wszystkich - wspomina Bronisław Kawęcki z Komitetu Budowy Pomnika.
"Mając na względzie dobro Ojczyzny naszej oraz prawo każdego człowieka do poszanowania i godności osobistej postanawiamy przywrócić dobre imię zbezczeszczonym i skrzywdzonym ludziom pracy Ziemi Radomskiej i wszystkim, których niesprawiedliwość spotkała za okazania różnorakiej pomocy poszkodowanym" - napisano w akcie erekcyjnym.
Pod aktem erekcyjnym podpisali się: Edward Materski ordynariusz diecezji sandomiersko-radomskiej, Lech Wałęsa , przewodniczący NSZZ "Solidarność", przedstawiciele władz miasta, województwa oraz MKR "Solidarność" Ziemia Radomska.
Na uroczystość wmurowania aktu 25 czerwca 1981 roku przyjechał Lech Wałęsa, Anna Walentynowicz, Zofia i Zbigniew Romaszewscy.
Do niszy obok aktu erekcyjnego włożono też urny z ziemią spod pomników w Poznaniu i Gdańsku oraz "potajemnie" z ziemią z Katynia.
Niszę z urną zamknięto tablicą z napisem: "Kamień węgielny pod pomnik ludzi skrzywdzonych w związku z robotniczym protestem 25 czerwca 1976 roku".
O godz. 15.30 zabiły dzwony, we wszystkich zakładach rozległy się syreny, na ulicach wstrzymano ruch, pamięć represjonowanych uczczono minutą ciszy.
Uroczystość zgromadziła tłumy radomian
Obecni byli przedstawiciele załóg radomskich zakładów pracy
Niektórzy obserwowali wmurowanie aktu erekcyjnego z dachów okolicznych kamienic
Uroczystość rejestrowały kamery zagranicznych telewizji
Po wmurowaniu aktu erekcyjnego przy kamieniu złożono wiązanki kwiatów
Jeszcze przed uroczystościami ustawienia kamienia węgielnego "Solidarność" radomska ogłosiła konkurs na projekt pomnika.
Prace nadsyła 70 artystów. Oceniają je wybitni przedstawiciele ogólnopolskich związków architektów oraz plastyków.
Makiety można oglądać w Domu Kultury Zakładów Metalowych. Po trwających cały dzień obradach komisji konkursowej wytypowano pierwszą, drugą i trzecią nagrodę. Regulamin stanowi, że pierwsza z nich zostanie zrealizowana i stanie się pomnikiem.
Wygrywa praca warszawskiego rzeźbiarza Bronisława Kubicy, II nagrodę otrzymuje zespół składzie: Stefan Dousa i Marek Piotrowski z Krakowa, III ? zespół Grażyna Gieraltowska-Kucz i Jan Kucz z Warszawy.
Idea pomnika Kubicy była następująca: trzy rozpadające się bryły piaskowca symbolizujące wydarzenia w Poznaniu, Gdańsku i Radomiu.
Na kamieniach była m.in. symbolicznie zarysowana postać kobiety z dzieckiem na ręku nad którą stoi zomowiec przymierzający się do zadania ciosu milicyjną pałą. Przeciwko takiej interpretacji zaprotestował ówczesny wiceminister kultury Wiktor Zinn. Wytknął też odciśnięty w jednym z kamieni ślad czołgowej gąsienicy.
Zwycięskiego projektu nie udało się do tej pory zrealizować. Kamień węgielny przez kolejne lata przejął rolę pomnika. To tam, mimo represji ze strony władz, w kolejne rocznice robotniczego protestu składano kwiaty i zapalano znicze.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze