Fotoplastykon Magiczny Radom zaprasza. Cz. 1 [ZDJĘCIA]

Niegdyś był to trakt handlowy do Lublina i dalej na Ruś, biegnący wśród pól, ogrodów i łąk należących do bogatych radomskich mieszczan z Dzierzkowa i Gołębiowa. W nielicznych drewnianych domach mieściły się warsztaty rzemieślnicze i zajazdy.

Dopiero w 1822 r. przyjęto plan regulacyjny. Trakt został wyprostowany i wytyczony jako główna arteria miejska. Otrzymała ona nazwę ulicy Lubelskiej. Wówczas zaczęto budować przy niej kamienice, obowiązkowo przynajmniej dwukondygnacyjne. Zamieszkiwali je wysocy urzędnicy państwowi, miejscy, wojskowi, ziemianie oraz bogaci rzemieślnicy. Lokowano w nich sklepy, biura, szynki, a także instytucje użyteczności publicznej.

Najstarszym zabytkiem znajdującym się przy trakcie Lubelskim, czyli obecnej Żeromskiego, jest średniowieczny klasztor bernardyński. Wzniesiony został dzięki fundacji króla Kazimierza Jagiellończyka. Miał byś jego wotum za narodziny syna Kazimierza. Pierwsi bernardyni przybyli do Radomia prawdopodobnie w końcu 1468 r. Murowany kościół wzniesiono w przed 1506 r., a klasztor ok. 1515 r. Jak podają źródła, był to konwent otoczony murem obronnym z basztami, wałem i fosą. Wielokrotnie był później przebudowywany. W 1864 r. został skasowany przez władze rosyjskie za wspieranie przez zakonników powstania styczniowego. Zakonnicy wrócili do niego dopiero w 1936 r.

Niewiele osób pamięta, że przed wojną na skwerku przed kościołem oo. Bernardynów stało mauzoleum Dionizego Czachowskiego. W 1938 r. z funduszy przekazanych przez władze cywilne i wojsko oraz z dobrowolnych datków społeczeństwa wzniesiono z granitu i marmuru mauzoleum według projektu znanego architekta Kazimierza Prokulskiego. Umieszczono w nim, w trumience z brązu, ekshumowane z cmentarza w Bukównie prochy bohatera. W 1940 r. Niemcy kazali mauzoleum rozebrać. Wcześniej udało się trumienkę z prochami wynieść i ukryć w podziemiach kościoła o.o. Bernardynów. Elementy z rozebranej budowli ukryto z kolei na terenie Starego Ogrodu.

Za kościołem i klasztorem oo. Bernardynów, idąc w kierunku centrum, znajduje się Dom Dutowa. Dawniej mieścił się tam Sąd Okręgowy, powołany do życia w 1887 r. na podstawie ukazu carskiego. Zdominowany był przez urzędników rosyjskich, a jego pierwszym prezesem był A. M. Chrystianowicz.

Gdy sąd się wyprowadził do nowej siedziby, do budynku wprowadziła się szkoła. A konkretnie oddziały żeńskie przy Gimnazjum Męskim im. T. Chałubińskiego. Co ciekawe, budynek przy ul. Lubelskiej, a wówczas Reichsstrasse przekazały szkole władze niemieckie, gdyż poprzedni, drewniany, spłonął. Liceum dopiero od początku lat 60. jest koedukacyjne.

Obecnie to siedziba I Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika.

Kiedyś przed budynkiem szkoły znajdował się basen przeciwpożarowy. Po wybudowaniu sieci hydrantów w mieście, a także po serii utonięć, basen zlikwidowano. W jego miejscu powstał zielony skwerek, ma którym często stawał saturator. Starsi czytelnicy jeszcze pamiętają smak wody gazowanej z sokiem malinowym, napoju nie bez kozery zwanego ?gruźliczanką?. Na blacie urządzenia był otwór, z którego po naciśnięciu przycisku wypływała woda. W ten sposób, stawiając je dnem do góry, myto szklanki, z których pili kolejni klienci. Jak się można domyślać, nie było to zbyt higieniczne.

Idąc dalej dochodzimy do numeru 15. Tam znajdował się Hotel Rzymski, wzniesiony w I połowie XIX w. Początkowo był to zajazd prowadzony przez Jana Wróblewskiego, dopiero w 1875, po przebudowie, został hotelem. Posiadał 35 pokoi, dwa apartamenty i luksusową restaurację. Lubił ją odwiedzać generał Bolesław Wieniawa-Długoszowski. Tu była też poprzednia siedziba redakcji "Gazety Wyborczej".

W ogrodzie hotelowym, zanim w mieście powstał teatr letni, wystawiano sztuki teatralne. W późniejszych latach w budynku mieścił się zakład fotograficzny Józefa Grodzickiego a od 1906 r. kino Odeon. Wybudowano specjalne przejście między hotelem, a salą kinową i restauracją, aby goście mogli swobodnie przemieszczać się.

Hotel Rzymski należał do najstarszych i najwytworniejszych w Radomiu. Ale nie omijały go też kłopoty. "Gazeta Radomska" w grudniu 1916 r. pisała: "W środę w godzinach rannych do pralni Hotelu Rzymskiego przybłąkała się koza, o czem zawiadamia magistrat. Dotychczas nikt się nie zgłosił. Wobec tego na tej drodze wzywa się właściciela zwierzęcia, aby zgłosił się do pani Iwańskiej w hotelu. Tam w każdej chwili może odebrać swoją własność, po wykazaniu się do niej prawem".

W 1917 r. "Gazeta Radomska" donosiła: "Miastu grozi strajk kelnerów. Niektórzy kelnerzy już ugodzili się z restauratorami, ale w Hotelu Rzymskim wciąż nie ma porozumienia. Związek zawodowy domaga się, by kelnerzy otrzymywali całodzienne wyżywienie w knajpie, nie musieli nosić liberii, a wypowiadanie im pracy odbywało się z miesięcznym wyprzedzeniem".

Były też dobre wieści. "W tych dniach nabyli znani szerokiemu ogółowi radomian właściciele restauracji przy Hotelu Rzymskim panowie bracia Wośniakowie zasobne piwnice od pana Wiktora Gruszczyńskiego, byłego kupca miasta Radomia. Piwnice są znakomicie zaopatrzone w stare wina węgierskie oraz w maderę. Niedługo publiczność, która zawita do restauracji, będzie mogła spróbować tych specjałów" - czytamy w "Gazecie Radomskiej" z listopada 1917 r.

Jan Gauze w książce "Złożysz przysięgę, będziesz z nami" opisuje: "Na Lubelskiej panował dość duży ruch. Jezdnią wlokły się ciężkie wozy naładowane towarami, a od czasu do czasu przeleciała parokonna dorożka na gumach z podniesioną budą lub powóz któregoś z właścicieli pobliskich majątków. W okolicy Hotelu Rzymskiego jak zwykle kręciło się sporo osób. Przez szeroko otwartą bramę zajeżdżały w podwórze bryczki lub dorożki wiozące podróżnych ze stacji".

Po wojnie były tu biura Społem i bar Ekspres - słynący z pysznych cynaderek i flaczków. Zanim wprowadziła się tam redakcja "Gazety" mieściły się tam sklep odzieżowy i salon fryzjerski. Teraz obiekt stoi pusty.

Na zachowanych z początku XIX w. rysunkach ukazujących Radom - rynek czy Trakt Lubelski nie widzimy bruku. Na pewno potrzebę wybrukowania ulic już dostrzegano, a jeśli tego nie robiono, to jedynie z powodu braku surowca. Gdy więc w tym czasie ruszyła akcja burzenia zrujnowanych murów miejskich, budulec tak pozyskany - m.in. z bramy lubelskiej, starego ratusza - wykorzystywano do budowy dróg. Wjeżdżający z towarem chłopi mogli zmniejszyć swoje opłaty, jeśli przywieźli przy okazji polne kamienie potrzebne do brukowania. Tworzyły one nierówną nawierzchnię, którą łatwo było zniszczyć.

"Gazeta Radomska" w 1890 r. pisała: "W imię trzewiów naszych i mąk tantalowych wnosimy błagalną prośbę do pana Prezydenta miasta Radomia, jeżeli już nie o nowy bruk - to przynajmniej o poprawienie starego. Litości nad zdrowiem naszem - nad zdrowiem koni i nad resorami". Dopiero w okresie międzywojennym położono nową nawierzchnię z kostki bazaltowej.

Z czasem na głównej ulicy miasta zaczęło się pojawiać coraz więcej aut. W latach 50. wprowadzono tu komunikację miejską, a nawierzchnię z kostki bazaltowej pokryto asfaltem. Asfalt, a także leżącą pod nim kostkę bazaltową zdjęto na początku lat 2000., gdy całą ulicę poddawano modernizacji.

Imię Stefana Żeromskiego ulica nosi od 22 listopada 1925 r. W czasie okupacji władze niemieckie przemianowały ją na Reichsstrasse. Odcinek ulicy w pobliżu Placu Konstytucji 3 Maja wszedł w obręb dzielnicy niemieckiej.

Niewiele zostało do naszych czasów kolorowych neonów. A w grudniu 1969 r. "Życie Radomskie" donosiło: "Miastu przybywa neonów. Neonowe napisy, neonowe figury geometryczne - słowem świecące reklamy widoczne są na radomskich ulicach".

Jeszcze kilka lat temu pod numerem 16 można było zobaczyć resztki gigantycznego neonowego kurczaka, pamiątkę po sklepie drobiarskim, którego nie ma tu już od lat. Przy Żeromskiego 22 był z kolei pan w muszce i meloniku - pozostałość po sklepie z męską odzieżą. W niewiele lepszej kondycji był krasnal - reklama nieistniejącego pod numerem 27 sklepu z zabawkami, w którym obecnie mieści się księgarnia. Tuż obok znów był neon z ledwo rozpoznawalną sylwetką mężczyzny w nonszalanckiej pozie i z napisem "Mister". Neony zniknęły, w ich miejsce pojawiły się krzykliwe tablice reklamowe. Chyba trochę szkoda....

Światło gaśnie. To koniec pierwszego seansu w naszym fotoplastykonie. Ale już zapraszamy na następny, w kolejna sobotę. Pokażemy Plac Konstytucji 3 Maja.

Zachęcamy też Czytelników do tworzenia kolejnych części fotoplastykonu razem z nami. Poszukujemy pocztówek, zdjęć, rycin, pokazujących stary Radom. Prosimy o przesyłanie skanów na nasz adres mailowy listy@radom.agora.pl, lub dostarczenie nam zdjęć. Wspólnie stwórzmy kolejne odcinki fotoplastykonu.

Przy pisaniu artykułu korzystałam z "Encyklopedii Radomia" Jerzego Sekulskiego, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji, 2012 r.