Fotoplastykon Magiczny Radom. Uroda parków [ZDJĘCIA]

Projekt wybudowania w Radomiu parku miejskiego zrodził się już w 1820 roku. Miał to być jeden z pierwszych takich ogrodów na ziemiach polskich. Budowa została uwzględniona w zatwierdzonym dla miasta dwa lata później planie regulacyjnym Józefa Sadkowskiego. Ale czy to on go zaprojektował, nie wiadomo. Ogród w dolinie rzeki Mlecznej powstawał według tzw. założeń angielskich, czyli z zachowaniem sztywnego, promienistego układu głównych alei, wypełnionych swobodną plątaniną ścieżek. Drzewa ozdobne i krzewy sprowadzano z uznanych hodowli dworskich, między innymi z Puław i Jaworzna. Sadzono m.in. drzewa owocowe z założeniem, aby utrzymywać park ze sprzedaży owoców. Nie zabrakło też sadzawki z wysepką.

Uroczyste otwarcie parku, zwanego wtedy Ogrodem Spacerowym, nastąpiło w 1825 r. Nazywano go też Ogrodem Saskim,  Anuczińskim i Kryształowym. Stał się on szybko ulubionym miejscem przechadzek radomian. Zachwycali się nim też i przyjezdni - do tego stopnia, że szybko zasłynął jako jeden z najpiękniejszych ogrodów publicznych w Królestwie Polskim. Klementyna z Tańskich Hoffmanowa, opisując Radom w 1826 r., notuje: "Osoby mieszkające w Radomiu chwalą bardzo miłe i towarzyskie w nim pożycie; oprócz kilku domów przyjemnych są jeszcze miejsca, gdzie się cała publiczność zgromadza, gdzie się ze znajomymi zejść można; takiem jest ogród". Niektórzy uważają, że to właśnie Hoffmanowa była jedną z orędowniczek założenia ogrodu, a jej pamięć została uczczona poprzez nadanie imienia Klementyny jednej z uliczek w pobliżu ogrodu.

Odbywały się tu koncerty muzyczne, prezentacje strojów, festyny, zabawy, wystawy, wyścigi cyklistów. Pod koniec 1899 r. otwarto tam restaurację. W tym samym roku zorganizowano w parku wielką Wystawę Rolniczo-Przemysłową. "Ziemia Radomska" z maja 1931 r. donosiła o inauguracji sezonu dla cyklistów skupionych w sekcji RKS, a przy okazji o planach przywrócenia świetności ogrodowi. "Przystąpiono do całkowitego zabudowania siedziby w starym ogrodzie, który od ul. Basenowej [dziś Mireckiego - przyp. red.] zostanie okolony parkanem z drutu kolczastego i obsadzony żywopłotem. Sadzawka zostanie wyszlamowana i projektowanem jest zapuszczenie ryb i zaprowadzenie łódek, tor będzie gruntownie odremontowany, budują się nowe loże i ogrodzenie tam ulegnie całkowitemu odmalowaniu, jak również zostaną zbudowane miejsca siedzące wokół toru. Na wolnym placu urządzone zostaną trawniki i kwietniki, z czego należy przypuszczać, że nareszcie miasto nasze otrzyma miły ośrodek sportu".

W czasie okupacji Stary Ogród został mocno zdewastowany. Władze niemieckie urządziły w nim parking dla maszyn budowlanych i skład kamienia do brukowania ulic. Jedna z legend mówi, że właśnie na terenie Starego Ogrodu zakopano oryginalny pomnik legionisty, który władze okupacyjne nakazały zrzucić z cokołu w Rynku. Po wojnie przystąpiono do odrestaurowania parku. Ale już w 1967 r. zmniejszono jego obszar likwidując m.in. boisko do piłki nożnej, które znajdowało się do strony dzisiejszego ronda Kisiela. Do dzisiejszych czasów przetrwała sadzawka z wysepką.

W 1844 r. Radom został stolicą nowo utworzonej guberni radomskiej. Władze osiadły w najbardziej reprezentacyjnym gmachu miasta, czyli budynku Komisji Województwa Sandomierskiego przy ul. Lubelskiej (obecnie Urząd Miejski przy ul. Żeromskiego). Gubernator zarządził, aby naprzeciw jego okien wyrósł park. Jak zadecydował, tak się stało. Na urządzenie parku Rada Miejska kupiła w 1854 r. teren o powierzchni 13 mórg i 190 prętów (ok. 7,9 ha).

Główną alejkę wytyczono na osi prowadzącej od gmachu władz w kierunku dzisiejszej katedry. W radomskim Archiwum Państwowym można oglądać dokumenty dotyczące tworzenia Nowego Ogrodu, obecnie znanego jako park Kościuszki. Zachowały się projekty ogrodzenia i budowy ruin z 1871 roku, dokumenty przetargowe na poszczególne prace, oferty uznanych firm (m.in. Zakładu Ogrodniczego Braci Hoser z Warszawy) z propozycją nasadzeń rzadkich gatunków roślin i wreszcie rachunki dla rzemieślników.

Nowy Ogród też budowano na wzór angielskich ogrodów. Zasadzono w nim, oprócz znanych powszechnie gatunków drzew, rzadko spotykane - platany, tulipanowce amerykańskie, modrzewie japońskie, krymskie lipy. Powstały też sztuczne ruiny zamku z basztą, murem i wałem obronnym.. Pod koniec lat 60. XX wieku z powodu złego stanu technicznego ruinki rozebrano.

Cały park został ogrodzony żeliwnym parkanem i był zamykany na noc. Ogrodzenie istniało od początku parku, czyli od 1844 r. Do parku można się było dostać przez jedną z trzech bram.

Porządku pilnował stróż, który dzwonkiem obwieszczał ich zamknięcie.  Bo żeliwny parkan nie tylko ładnie wyglądał, ale pozwalał zamykać ogród na noc i nie gromadził się tam tzw. element. Na przełomie lat 60. i 70. ogrodzenie zdemontowano. Według obiegowej opinii zostało wywiezione do Kielc i tam zainstalowane.

Park początkowo nie miał oświetlenia. Dziennikarz "Gazety Radomskiej" z 1890 r. pisał: "Publiczność odnosi się z uprzejmą prośbą do zarządu Nowego Ogrodu o postawienie choć kilku latarni w alejkach więcej uczęszczanych. Brak oświetlenia naszego letniego salonu naraża wielu spacerowiczów na nieprzyjemne nieraz przykrości i wieczorem uniemożliwia przechadzkę". Kilka lat potrzeba było, by spełnić te postulaty.

Park był miejscem imprez charytatywnych, festynów, zabaw, koncertów orkiestr wojskowych. W latach 20. XX w. wybudowano altanę, później na skraju parku pojawiła się kawiarnia "Latona". W czasie okupacji park był dostępny wyłącznie dla Niemców. Żołnierze okupanta chętnie przychodzili do parkowej kawiarni.

Po wojnie kawiarnia parkowa znów stała się ulubionym miejscem odwiedzających park spacerowiczów. Starsze pokolenia radomian do dziś wspominają specjał zakładu - deser Ambrozja. Ale okazuje się, że kryzys zaglądał także tutaj. "Życie Radomskie"  w lipcu 1955 roku pisało: "Bywalców radomskich kawiarni "Latona" i "Teatralna" dziwi fakt, że zarzucono zeszłoroczne zwyczaje. Konsumenci wspominają dawniejszy urozmaicony wybór napoi chłodzących. Można było zamówić wodę z cytryną na lodzie, różne doskonałe kremy itp. A obecnie trzeba się obejść smakiem. Czyżby RZGastr. były tak kapryśne, jak tegoroczna pogoda"?

Miejscem, które także przyciągało radomian, zwłaszcza w niedzielne popołudnia była muszla koncertowa. Wybudowano ją w latach 50. XX wieku. Odbywały się tu koncerty orkiestr wojskowych, ale też występy radomskich przedszkolaków. Niestety w późniejszych latach muszla spłonęła.

W parku nie ma też charakterystycznej zielonej budki. W jej wnętrzu kryła się wyjątkowa waga. Wystarczyło usiąść na drewnianym krześle, aby urządzenie wydrukowało kwitek z wagą delikwenta. Wyprodukowano ją w 1921 r. w lubelskiej fabryce Hess. Przed wojną w Radomiu były takie trzy. Dwie w parku Kościuszki, jedna przy ul. Słowackiego. Wszystkie trzy sprowadziła do Radomia w latach 30. XX wieku Salomea Życzyńska. Jej mąż był dozorcą parku. Ludzie przychodzili do parku całymi rodzinami, żeby się ważyć i to nie tylko radomianie, nie tylko Polacy. Podobno na parkowej wadze ważyli się: Charles de Gaulle, który przyjeżdżał prosto z Paryża do radomskiej restauracji Wierzbickiego na pyszne flaki, Witold Małcużyński, Zygmunt Broniarek, Jan Łomnicki. Właśnie dzięki zainteresowaniu reżysera Łomnickiego, waga zagrała w kręconej w Radomiu "Kontrybucji".

Swego czasu jedną z atrakcji parku była fontanna. Tę pierwotną wybudowano obok ruinek i wieży zamkowej. Po ich rozebraniu fontanny pojawiły się bliżej ulicy Słowackiego jako cześć sporego, wybetonowanego zbiornika z wodą. Dziś i po tym nie ma śladu.

W 1865 r. pojawił się na skraju parku im. Kościuszki zegar słoneczny. Gdy po 1990 r. z deptaka zniknął pomnik żołnierzy radzieckich, zegar został trochę przesunięty i zajął miejsce monumentu. Niestety, wandale kilka razy zniszczyli wskazówkę i mechanizm. Nowych nie zamontowano i tak zegar przestał wskazywać czas. Zresztą przeszkadzały mu w tym też gałęzie okolicznych drzew. W 2005 r. zegar został przeniesiony na dziedziniec Miejskiej Biblioteki Publicznej.

Światło gaśnie. Koniec piątego seansu w naszym fotoplastykonie. Ale już zapraszamy na następny.

Zachęcamy też Czytelników do tworzenia kolejnych części fotoplastykonu razem z nami. Poszukujemy pocztówek, zdjęć, rycin, pokazujących stary Radom. Prosimy o przesyłanie skanów na nasz adres mailowy listy@radom.agora.pl, lub dostarczenie nam zdjęć. Wspólnie stwórzmy kolejne odcinki fotoplastykonu.