Fotoplastykon Magiczny Radom. Śródmieście [ZDJĘCIA]

Przemysłowcem, na którego polach zaczęto wyznaczać nowe ulice Radomia był Rufin Beckerman. Do utwardzenia nawierzchni używano kamienia polnego. Surowca brakowało, korzystano więc skwapliwie ze wszelkiego rodzaju materiału rozbiórkowego, jak choćby z murów miejskich. A i chłopów wjeżdżających do miasta wozami zwalniano z części opłat, gdy przywozili ze sobą kamienie z pól. Trudno dziś uwierzyć, że właśnie taka nawierzchnię z kocich łbów miała na początku, jedna z bardziej obecnie eleganckich ulic miasta: Piłsudskiego. Kostkę granitową, która zdobi ją do dzisiaj ułożono w czasie wojny.

W marcu 1901 r. ul. Piłsudskiego otrzymała oświetlenie elektryczne. Jej nazwa ulegała kilkukrotnym zmianom. Pierwotnie nazywała się Szeroka, była wtedy najszerszą ulicą Radomia. W 1919 r. przemianowano ją na Piłsudskiego. W czasie okupacji władze niemieckie nazwały ją Kastanienalle. Po wojnie powrócono do nazwy Piłsudskiego, aby trzy lata później zmienić na Nowotki. Marszałek znów otrzymał swoją ulicę w 1990 r.

Warto wspomnieć, że jako jedna z nielicznych ul. Piłsudskiego została w całości zabudowana tuż po wybudowaniu, w ciągu nieco ponad 10 lat. Powstawały przy niej okazałe kamienice. W większości wzniesiono je według jednego schematu: dwie kondygnacje, pośrodku brama wjazdowa, ozdobne balkony żeliwne, zdobienia gzymsów, attyki, sztukaterie, czasem płaskorzeźby. Właśnie na wyjątkowej jednolitości stylowej polega wartość zabudowy w tym rejonie.

Jeden z najciekawszych budynków stojących przy ul. Piłsudskiego to obecna siedziba Sądu Okręgowego. Wzniósł go w 1894 r. rejent Włodzimierz Kulczycki na działkach zakupionych od rodziny Gieryczów i Zilbergów. Powstała okazała budowla o eklektycznej architekturze opartej na wzorcach renesansowych.

Budynek w 1896 r za 160 tys. rubli kupił sąd okręgowy. W późniejszych latach mieściła się tu Radomska Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych. W czasie wojny zajęły go władze okupacyjne, po wojnie ponownie wrócił tu sąd.

Rejent Kulczycki okazał się być doskonałym biznesmenem. Na działce położonej bliżej Placu Konstytucji 3 Maja, w niewielkim oddaleniu od ul. Piłsudskiego wybudował kolejny obiekt, tym razem o charakterze willowym. Od frontu zdobił go portyk z czterema kolumnami z korynckimi głowicami, na których wsparto taras. Nad drzwiami umieszczono monogram właściciela i datę budowy. Wkrótce dobudowano część mieszkalną. Budynek kupił Bank Handlowy w Łodzi i zajął na siedzibę. Później mieściły się tam m.in. prywatna szkoła sześcioklasowa, Kasa Chorych, redakcja "Ziemi Radomskiej", biura Ubezpieczalni Społecznej. Po wojnie budynek zajęło Muzeum Miejskie, a po jego wyprowadzce biblioteka.

Piękny neogotycki budynek przy ówczesnej Szerokiej 15 wzniosła w 1887 r. na swoje potrzeby Kasa Pożyczkowa Przemysłowców Radomskich. Budowę sfinansowali członkowie kasy, projekt wykonał budowniczy miejski August Załuski.

Ulica Sienkiewicza też powstała na polach należących do Beckermana. Choć wytyczono ją w 1860 r., to wybudowano dopiero w 1885 r. Nazywała się ulicą Michałowską, a od 1893 r. Mariacką. W 1906 r. była miejscem zamachu dokonanego przez Stanisława Hempla i Stanisława Wernera na szefa żandarmerii rosyjskiej Simona Aleksandrowicza von Płotto.

Nowe centrum już było, brakowało za to kościoła. Pierwszą ofiarę na nowy kościół złożył w 1886 r. - 5 rubli - Zdzisław Szemianowski. W 1896 r. architekt Józef Dziekoński przedstawił plan budowy. "Projekt zrobiłem, o ile sam sądzić mogę, lepszy niż dla Pragi i to mnie bardzo cieszy, że się tak udało. Mam nadzieję, że dalej wszystko pójdzie dobrze, że wybudujemy bardzo piękny monument, że nasze trudy i boleści i kłopoty wydadzą dobry owoc" - pisał architekt.

za 2800 rubli od Antoniego Nowakowskiego kupiono plac dwumorgowy przy ówczesnej ul. Michałowskiej. Fundamenty wylano w 1899 r., robiono je z kamienia polnego w niższych warstwach spojonego cementem, w wyższych partiach użyto kamienia piaskowego spojonego wapnem. Prace nadzorował majster Dębowski.

Prace szybko postępowały, bo radomianie nie skąpili ofiar - najwięcej prawie 130 tys. dał Konstanty Mirecki. Składki przekazywali także niezamożni, np. jeden z witraży w lewej nawie ufundowały, jak głosi napis, "panny służące", a na kaplicę Matki Bożej Częstochowskiej złożyli się woźni i kelnerzy.

Uroczyste poświęcenie kościoła pod wezwaniem Opieki Najświętszej Maryi Panny nastąpiło w 1908 r., ale prace budowlane nadal trwały. W 1910 r. ukończono wieże, a wewnątrz świątyni ułożono posadzkę wykonaną w miejscowej Fabryce Wyrobów szamotowych "Marywil". Najpóźniej przystąpiono do prac przy fasadzie, którą pokryto jasnożółtą cegłą oraz płytami z piaskowca szydłowieckiego.

Moniuszki to kolejna ulica, która powstała na polach uprawnych należących do Rufina Beckermana. Połączyła ówczesną ulicę Długą (obecnie Traugutta) z Lubelską ( Żeromskiego). Początkowo miała prowadzić do ul. Świeżej ( czyli Kelles-Krauza). Początkowo nazywano ją, od nazwiska właściciela gruntów, ulica Beckermanowską, potem Kościelną. Imię Stanisława Moniuszki otrzymała w 1919 r.

Na rogu Moniuszki i Żeromskiego stoi okazały narożny budynek z początku XX w. Parter i piętro zajmowała cukiernia i restauracja "Udziałowa". Jej właścicielem był Bolesław Pomianowski, herbu Ślepowron. Firma była prowadzona na wysokim poziomie, a jej wyroby cieszyły się powodzeniem. Pomianowski interesował się polityką, zasiadał w latach 1917 -1919 w Radzie Miasta. Nic więc dziwnego, że w jego lokalu spotykali się lokalni politycy. Istniała do 1924 r.

W 1918 r. zainaugurowało swoją działalność kino "Corso", które mieściło się w specjalnie w tym celu wzniesionym budynku przy ul. Kościelnej 15. Jako pierwszy pokazano polski film pt. "Czeska faworyta". Początkowo było największym kinem w mieście. W 1932 r. zainstalowano tam aparaturę dźwiękową. W sali kinowej występowali też artyści rewiowi, zespoły muzyczne, śpiewały chóry, wystawiano sztuki teatralne, organizowano spotkania polityczne. To tu w 1918 r. spotkali się z rolnikami premier Wincenty Witos i Wojciech Korfanty.

Na potrzeby Powiatowego Związku Samorządowego wzniesiono w 1927 r. u zbiegu ulic Moniuszki i Sienkiewicza piękny klasycystyczny budynek z czterokolumnowym portykiem. Autorem projektu był znany radomski architekt Alfons Pinno.

Piękny obiekt ma w swojej historii czarne karty. W czasie II wojny światowej do budowli wprowadziła się niemiecka żandarmeria wojskowa. Po wojnie mieściła się tam siedziba Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa, w którym represjonowano żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych, Armii Krajowej i Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość". Po wyprowadzce UB budynek stał się siedzibą komitetu miejskiego PZPR. Od 1975 r. zajmuje go urząd stanu cywilnego, obecnie mieści się w nim także wydział spraw obywatelskich z referatami ewidencji ludności i dowodów osobistych. Jest tu też biuro i sala posiedzeń rady miejskiej.

Na rogu Moniuszki i Traugutta i stoi wybudowany w 1937 charakterystyczny budynek. Wybudowano z inicjatywy akuszera i ginekologa Feliksa Żabnera, który pracował w ówczesnej kasie chorych. Jak można przeczytać w publikacji "O szpitalach i lekarzach" autorstwa dr. med. Adolfa Tochtermana, założył w nim prywatny zakład położniczy. W 1939 roku zlikwidowali go Niemcy. Doktor Żabner w 1942 został zaś aresztowany przez gestapo i zginął w radomskim więzieniu. Po wojnie w 1947 roku budynek przy Traugutta 34 zakupili członkowie kościoła Adwentystów Dnia Siódmego. Pieniądze na ten cel otrzymali od wspólnoty w Stanach Zjednoczonych. Do niedawna służył Adwentystom Dnia Siódmego. Od dziś w budynku przy ul. Traugutta 34 mieści się redakcja "Gazety Wyborczej".

Światło gaśnie, koniec kolejnego seansu w naszym fotoplastykonie.  Ale już zapraszamy na następny.

Zachęcamy też Czytelników do tworzenia kolejnych części fotoplastykonu razem z nami. Poszukujemy pocztówek, zdjęć, rycin, pokazujących stary Radom. Prosimy o przesyłanie skanów na nasz adres mailowy listy@radom.agora.pl, lub dostarczenie nam zdjęć. Wspólnie stwórzmy kolejne odcinki fotoplastykonu.

Przy pisaniu artykułu korzystałam z "Encyklopedii Radomia" Jerzego Sekulskiego, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji, 2012 r.