O jego śmierci poinformował syn Howard. "Miał ciekawe życie, umarł spełniony. Każdy kto go znał wie, że był niespokojnym duchem, który nie ustał w miejscu nawet przez chwilę. Taki pozostał do samego końca" - napisał syn. Bernard Gotfryd został pochowany na cmentarzu Mount Hebron w Nowym Jorku.
Urodził się w 1924 r. w Radomiu i tu ukończył szkołę podstawową. Bardzo wcześnie zafascynowało go robienie zdjęć i dlatego postanowił w przyszłości zająć się tym zawodowo. W czasie II wojny światowej został uczniem w zakładzie fotograficznym Chilka Borensteina. To wówczas związał się z polskim ruchem oporu i podejmując ryzyko, przesyłał odbitki zdjęć pokazujących zbrodnie dokonywane przez Niemców w okupowanym Radomiu. Po wojnie wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie przez wiele lat współpracował z "Newsweekiem". Zasłynął jako fotografik znanych amerykańskich aktorów, tancerzy, ludzi sztuki. Do Polski przyjechał ponownie w 1983 r., by dla "Newsweeka" dokumentować wizytę papieża. Wtedy też odwiedził Radom.
- Ciągle go wspominam, jest przecież dla mnie początkiem długiej podróży, czasem, który mnie kształtował. Radom to miejsce, gdzie - w otoczeniu rodziny, krewnych i przyjaciół - uczyłem się chodzić, mówić, czytać i pisać, gdzie dorastałem. Czasem odtwarzam pewne przeżycia z dzieciństwa, a pamiętam nawet takie szczegóły, jak ptasi szczebiot o świcie. Wspomnienia minionych lat nie ograniczają się niestety tylko do tych przyjemnych. Pierwszy raz odwiedziłem Polskę i Radom tuż po zakończeniu wojny, w 1945 r. Szukałem siostry i odnalazłem ją - w Szczecinie. W Radomiu szukałem także Aleksandry, przyjaciółki z podziemia, ale bez powodzenia. Nie było jej już wśród żywych, mówiono, że zginęła w powstaniu warszawskim. To było smutne - mówił kilka lat temu.
- Miałem dziewięć lat. Podpatrywałem, jak syn sąsiada, nastolatek, robił zdjęcia swojej rodzinie. Najpierw ustawił rodziców i swoje dwie siostry na tle otynkowanej na biało ściany naszego domu. Potem powoli i starannie rozkładał trójnóg z aparatem z obiektywem na takiej długiej harmonijce. Stanąłem tuż obok i uważnie wszystko obserwowałem. Do mojej wyobraźni przemówił najpierw trzask wyzwalacza, a kiedy potem zobaczyłem gotowe zdjęcia, cała moja dusza otworzyła się na nowe wyzwanie. Choć te zdjęcia były fatalne - wszyscy sfotografowani, ustawieni pod słońce, zamknęli oczy. Od razu wiedziałem, że ja zrobiłbym to lepiej. Na jedenaste albo dwunaste urodziny dostałem od ojca kodaka Baby Brownie i już się właściwie z aparatem fotograficznym nie rozstawałem - wspominał
Gotfrydowie mieszkali w Radomiu w kamienicy przy ulicy Wąskiej. Ojciec miał firmę handlującą meblami, mama zajmowała się dziećmi. Był rok 1936, gdy mały Bernard wyszedł na balkon, by nowym aparatem zrobić pierwsze w swoim życiu zdjęcie. Sam przyznaje, że nie było najlepsze, ale jego przyjaciel Salek wyprosił je dla siebie na pamiątkę.
- Wpadliśmy na siebie z Salkiem jakimś najdziwniejszym przypadkiem kilka lat po wojnie na ulicy w Stuttgarcie. Gdy już nacieszyliśmy się, że obaj żyjemy, Salek wyjął z portfela zdjęcie z widokiem z balkonu naszego mieszkania. "Straciłeś wszystko, weź je" - powiedział, wręczając mi pożółkłą fotografię. Mam ją do dzisiaj. Salek zginął zaraz potem, w 1947 roku, tuż po wyjeździe do Palestyny - mówił Bernard Gotfryd.
- W czasie wojny pracowałem w zakładzie pana Borenstaina przy ulicy Żeromskiego w Radomiu. Pan Borenstain uczył mnie solidnego wykonywania zawodu, i choć pozwalał na wypróbowywanie moich własnych pomysłów, nie zawsze je akceptował. Był nie tylko solidnym rzemieślnikiem, ale także wspaniałym, uczynnym i odważnym człowiekiem. Tam zetknąłem się z polskim podziemiem, tam też przeżyłem moją pierwszą miłość.
Napis na odwrocie: Buszacki, Radom, sierpień 1945 rok. Buszacki miał zakład fotograficzny przy ulicy Witolda w Radomiu, niedaleko domu Gotfryda. Zakładu oczywiście już nie ma, są dwie fotografie: sześcioletniego Bernarda z babcią i Bernarda w wieku 21 lat. Pomiędzy tymi zdjęciami była wojna i Holokaust.
- To był 1930 albo 1931 rok, gdy zrobiono mi to zdjęcie z moją babcią Elką. O babci napisałem w opowiadaniu "Kradzież stołu". Była cudownym człowiekiem. To zdjęcie też ocalało cudem. Nie mam żadnej fotografii mamy, a mam zdjęcie babci Elki, tylko dlatego, że jeszcze przed wojną zostało wysłane do naszych krewnych do Palestyny.
Gotfryd z aparatem fotograficznym z olbrzymią lampą błyskową nonszalancko opartym na udzie, torba ze sprzętem na ramieniu, zakasane rękawy munduru polowego amerykańskiej armii, zawadiacki uśmiech. Nic, oprócz daty zapisanej na odwrocie fotografii, nie wskazuje, że od zakończenia wojny minęły zaledwie cztery lata. Po wojnie dwudziestokilkuletni chłopak wyjeżdża z Polski, wywozi bagaż koszmarnych wspomnień i znajomość pięciu języków.
- To się bardzo przydało. Znalazłem najpierw pracę w Stuttgarcie, w armii amerykańskiej, jako tłumacz języków niemieckiego, francuskiego i angielskiego. Co pewien czas potrzebny był też ktoś znający polski i jidysz. Na ulicy w Salzburgu spotkałem mojego brata. Zdecydowałem się opuścić Europę i wyjechałem do Nowego Jorku. Łut szczęścia sprawił, że po dwóch dniach szukania pracy zostałem zatrudniony w zakładzie fotograficznym, gdzie powierzono mi retuszowanie negatywów zdjęć portretowych. Wkrótce zapisałem się na wieczorowe kursy angielskiego oraz fotografii dziennikarskiej dla zaawansowanych prowadzone przez New School College w Nowym Jorku. Najpierw zatrudniono mnie jako asystenta w "Vogue'u". Zdarzały się też zlecenia prywatne, aż w styczniu 1949 roku zostałem powołany do wojska. Wyznaczono mnie na fotografa w korpusie łączności.
Stacjonował w Forcie Benning w Georgii, gdy do bazy przyjechali wysocy rangą wojskowi, aby przyjrzeć się manewrom. Wśród gości był generał Omar Bradley, najwyższy wówczas rangą w armii Stanów Zjednoczonych. Na spotkanie w bazie nie wpuszczono dziennikarzy i fotoreporterów. Szef redakcji "Newsweeka" w Atlancie zobaczył młodego żołnierza z aparatem na ramieniu i poprosił go, aby ten zrobił generałowi zdjęcie.
- Przybiegłem prosto z poligonu, miałem przepocony mundur. Nie wyobrażałem sobie, żebym ja, prosty żołnierz, mógł wycelować obiektyw prosto w twarz czterogwiazdkowego generała. Ale po krótkim namyśle zdecydowałem, że muszę - mówił Bernard Gotfryd. Zdjęcie patrzącego przez ramię generała weszło na okładkę "Newsweeka", a Gotfryd dostał kolejne zlecenia z "Newsweeka". A potem etat.
Ludzi w białych kapturach przy płonącym krzyżu sfotografował w stanie Georgia, gdzie miał zrealizować kolejne zlecenie dla redakcji. Z dwoma kolegami wybrał się w trasę starym samochodem. Zabłądzili. Nagle zobaczyli setki ludzi. Dwóch z nich, z karabinami w dłoniach, podeszło do auta. Widząc trzech żołnierzy... zaprosiło ich do udziału w "imprezie". Olbrzymi krzyż już płonął.
- Walter, mój kolega, grzecznie odmówił, wymawiając się, że musimy na czas wrócić do bazy. Gdy odjeżdżaliśmy, odkręciłem szybę w oknie i poprosiłem go, aby zwolnił. Zrobiłem dokładnie dwa zdjęcia, które potem były wykorzystywane setki razy.
Andy Warhol kazał na siebie czekać trzy godziny, po czym dał mu kwadrans na zdjęcia. Salvador Dali nalegał, aby skupił się na jego "antenie". Artysta tak określał swoje charakterystyczne wąsy. Duke Ellington nie chciał zdjąć kapelusza, twierdząc, że nie zrobi tego nawet dla królowej brytyjskiej. Peter Ustinov na widok aparatu fotograficznego wyjął swój i zrobił zdjęcie fotografowi.
- Ludzi trzeba lubić. Wtedy to widać na fotografiach - mówił Bernard Gotfryd.
fot. archiwum
O każdej fotografowanej postaci potrafił powiedzieć kilka słów, przytoczyć okoliczności sesji. Pamiętał, w jakim nastroju była pisarka Jean Stafford, co powiedział Primo Levi na wieść, że Gotfryd wydaje swoje opowiadania.
- Zapytałem Salvadora Dali, o co w tym wszystkim chodzi, a on: "Idea jest taka, że nie ma idei. Tylko Sztuka i Zabawa. Rozumiesz?"
fot. archiwum
Anegdotki wraz z ponad setką zdjęć zamieścił w albumie "The Intimate Eye" wydanym w Nowym Jorku w 2006 roku. Także tę o George'u Ballanchine, światowej sławy choreografie.
- Pani od public relations ostrzegła, że maestro nie lubi być fotografowany, nie przepada za przedstawicielami prasy i że mam absolutnie tylko pięć minut. Ustawiłem tancerki na scenie i czekałem w gotowości, aby moje minuty wykorzystać jak najlepiej. Gdy nadszedł, zapytał, jak ma się ustawić. Powiedziałem, by usiadł na podłodze przed tancerkami. Pani od public relations złapała się za głowę i uciekła do kulis. A mistrz pozował: na podłodze, na stole, na siedząco, na stojąco. Zapewnił mnie, że mam tyle czasu na dodatkowe ujęcia, ile potrzebuję. Gdy skończyliśmy, zapytał: "Maestro, czy światło nie było zbyt ostre?". Odpowiedziałem mu, także tytułując go w ten sposób, że poprawimy to w studiu w czasie obróbki zdjęć. Okazał się przemiłym człowiekiem.
Paul McCartney dostał w prezencie od dziewięcioletniego syna Gotfryda fajkę pokoju. Było to podczas wizyty Beatlesów w Nowym Jorku. Gdy zespół opuszczał studio Eda Sallvana, w którym nagrywano program i w którym odbyła się sesja fotograficzna, McCartney nagle zawrócił i wbiegł do budynku. Po chwili wrócił ze sprezentowaną fajką w ręce, mówiąc: "O mało nie zapomniałem".
Z wieloma fotografowanymi osobami się zaprzyjaźnił. Czasami wystarczyła chwila rozmowy, znalezienie jakiegoś wspólnego wątku w biografii. Często wysyłał odbitkę, dziękował za sesję i poświęcony czas. Nieraz był to początek osobistej korespondencji.
Fot. Marcin Kucewicz / AG
Za portret Rudolfa Nuryeva w stroju Lucyfera otrzymał w 1976 roku prestiżową nagrodę Page One Award przyznawaną przez nowojorskie stowarzyszenie dziennikarzy. Za książkę "Antoni Gołębiarz i inne opowieści o Holokauście" (do napisania której namówiła go podczas sesji zdjęciowej Lillian Hellman amerykańska dramatopisarka) był nominowany do New Vision Award, nagrody The PEN/Martha Albrand Award for First Nonfiction. W 1990 roku otrzymał Nagrodę św. Krzysztofa, przyznawaną za krzewienie idei humanitaryzmu. Jest drugim obok papieża Polaka laureatem tej nagrody. Motto Nagrody św. Krzysztofa brzmi: "Lepiej zapalić świeczkę, niż złorzeczyć ciemnościom".
fot. archiwum
Podróż do rodzinnego miasta, którą odbył w 1983 roku przy okazji fotoreporterskiej obsługi pielgrzymki Jana Pawła II do Polski, przyniosła rozczarowanie.
"Budynek mojego dziadka, w którym mieszkaliśmy, nadal stał, ale nie było już drzew i klombów, a podwórko zmieniło się w wysypisko śmieci. Spojrzałem na okratowane okna mojego mieszkania. Czy powinienem zapukać i poprosić lokatorów, aby pozwolili mi zajrzeć do środka? Czy musiałbym im powiedzieć, kim jestem i co tu robię? Nadal pamiętałem zapach krówek czekoladowych unoszący się z fabryki cukierków pana Minzberga poniżej budynku. Z fabryki nic nie zostało, a w mieszkaniu nikogo nie było" - napisał w jednym z opowiadań zamieszczonych w książce "Antoni gołębiarz i inne opowiadania o Holokauście".
Radom odwiedził ponownie w 2006 roku. Przyjechał na zaproszenie radomskiej redakcji "Gazety Wyborczej" i władz miasta. Były wystawa jego fotografii, spotkanie z czytelnikami, odznaczenie medalem Bene Merenti Civitas Radomiensis, czyli Dobrze Zasłużonemu - Społeczeństwo Radomskie. Dwa lata później Miejska Biblioteka Publiczna w Radomiu wydała drugi tom jego opowiadań "Widuję ich w snach".
Kończąc karierę, oddał do biblioteki Kongresu amerykańskiego ponad pięć tysięcy negatywów. To tylko część fotografii, które wykonał, pracując przez 30 lat dla "Newsweeka". Kilkadziesiąt fotogramów podarował Muzeum sztuki Współczesnej w Radomiu.
fot. archiwum
- Mimo całego zła, jakie spotkało mnie w życiu, uważam, że pod pewnymi względami miałem szczęście. Wiele lat przeżyłem z najcudowniejszą kobietą, moją żoną Giną. Mimo strat i trudnych chwil doczekałem się wnuków: Eliasa i Hope. I tylko boli, że moja żona tego nie doczekała - mówił kilka lat temu
Fot. Marcin Kucewicz / AG
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze