"Chcesz wydajności pracy w kuźni! Chcesz oszczędności opału! Chcesz mieć kuźnię odpowiedzialną! Chcesz mieć zysk i dobrobyt! Możemy Cię zapewnić, że to wszystko osiągniesz, jeżeli sobie nabędziesz naszego wyrobu wentylator Wulkan. Podziękujesz nam, jak tysiące innych dziękują" - tak brzmiała reklama Fabryki Wentylatorów, Form oraz Kuźni Przenośnych "Wulkan", którą rozdawano na ulicach Radomia w 1920 roku. Firma jest w najlepszym okresie: właśnie wybudowała nową siedzibę, zatrudnia 130 osób na dwóch zmianach, ma zbyt na rynku krajowym i zamówienia od wojska. Na jej czele stoją dwaj przedsiębiorczy i pracowici prezesi: Józef Gałęzowski i Leopold Müller. Ale mówiąc o ich sukcesie, trzeba zacząć od kogoś innego.
Jest rok 1899. Na wystawie przemysłowo-rolnej pokazana jest żarówka zasilana z prezentowanego jako eksponat agregatu. Dwa lata później Belgijskie Towarzystwo Elektryczności "Union" uruchamia w Radomiu elektrownię. Juliusz Dreszer to człowiek zdolny, energiczny i przedsiębiorczy. W jury wystawy zasiada z ramienia Towarzystwa Popierania Przemysłu i Handlu, sekcji rzemieślniczej. Zdaje sobie sprawę, że elektryfikacja miasta to krok w przyszłość: prąd zaczyna płynąć do zakładów, wkrótce także do prywatnych domów. Dreszer wpada więc na pomysł uruchomienia w Radomiu zakładu elektrotechnicznego. Firma powstaje przy ówczesnej ulicy Szerokiej 9 (obecnie Piłsudskiego).
Fot. archiwum
Szybko rozwija się i szuka wciąż nowych pracowników. Prezes jest wymagający, najchętniej sam szkoliłby kadry, wyszukując kandydatów wśród zdolnych ślusarzy. Tak trafia do niego Józef Gałęzowski, który właśnie ukończył staż czeladniczy w zakładzie Włodzimierza Wnuczyńskiego. Gałęzowski jest zdolny, w 1905 roku wyjeżdża do Niemiec i Austrii na dalszą naukę zawodu. W tym czasie do Radomia wraca, po odbyciu służby wojskowej, Leopold Müller. W wojsku carskim był w oddziale saperskim, ma wiedzę elektrotechniczną na takim poziomie, że Dreszer bez obaw zostawia mu pod opieką zakład, gdy sam oddaje się działalności społecznej i patriotycznej. Nie umyka to uwadze władzy carskiej, Dreszer dostaje nakaz opuszczenia i Radomia, i Królestwa. Musi zostawić dobrze prosperujące przedsiębiorstwo. Propozycję odkupienia zakładu składa Müllerowi i Gałęzowskiemu, który po powrocie z zagranicy bez powodzenia w Kielcach próbował zorganizować zakład mechaniczny dla eksploatowania swoich wynalazków. Dwaj świeżo upieczeni przedsiębiorcy gromadzą tysiąc rubli w gotówce, resztę pożyczają w Kasie Pożyczkowej Przemysłowców Radomskich. Akt notarialny zostaje podpisany 3 marca 1910 roku. Tak powstają Zakłady Elektrotechniczne - Gałęzowski i Müller.
MARTA DUDZINSKA
Początki nie są łatwe, bo choć zamówień dużo, głównie od radomskich garbarni, to zapłata nie jest w gotówce, a w wekslach. Ale dzięki wytrwałej pracy i dobrej marce zakład się rozwija i wkrótce właściciele szukają nowej siedziby. W 1914 roku firma przeprowadza się z Szerokiej do dawnego pałacyku doktora Płużańskiego przy Lubelskiej 29 (obecnie Żeromskiego). Tam w piwnicach uruchamia swoją własną kuźnię, bo zapotrzebowanie na elementy kowalskie jest coraz większe. Zamiast miecha ustawiony zostaje amerykański wentylator Champion. Firma znów się rozrasta, staje się uciążliwa dla sąsiadów. Pękają ściany, a jeszcze właściciel podnosi czynsz. Kolejna przeprowadzka, tym razem do kupionej od Tymoteusza Szremskiego nieruchomości przy Lubelskiej 57. Do kamienicy od frontu wprowadzają się właściciele z rodzinami, od tyłu budują piętrową oficynę przeznaczoną na halę maszyn. Firma zaczyna produkcję własnej konstrukcji wentylatora kowalskiego Wulkan. Tu także powstają jedno- i dwupaleniskowe kuźnie przenośne oraz formy kowalskie Ursus.
MARTA DUDZINSKA
Zakład nawiązuje współpracę z wojskiem. Wygrywa przetarg ogłoszony przez Ministerstwo Spraw Wojskowych i zostaje stałym dostawcą wojskowych kuźni polowych. Wycofuje się za to całkowicie z prac elektrotechnicznych.Ale buduje własną odlewnię - to drugi budynek dostawiony do hali maszyn w podwórku Lubelskiej 57 - i znów wygrywa wojskowe kontrakty. "Starachowickie Zakłady Górniczo-Hutnicze zwróciły się do swego emerytowanego dyrektora, Aleksandra Światopełk-Mirskiego, który osiadł na stałe w Radomiu, z prośbą, aby zorientował się, z którym z prywatnych zakładów mechanicznych można by nawiązać stosunki jako z kooperatorem do zamówień wojskowych. Dyr. Mirski wytypował Fabrykę Turbin Wodnych G. Kindt oraz zakład "Wulkan". Komisja techniczna, delegowana przez Zakłady Starachowickie jednogłośnie zakwalifikowała firmę "Wulkan" - pisał w opracowaniu na temat historii zakładu Marian Łubiński. Przed firmą nowe wyzwanie: trzeba sprostać wysokim wymogom kontrahenta. Ale instruktorzy przysłani ze Starachowic nie zabawili w Radomiu długo. Odjechali po paru tygodniach spokojni o zleconą produkcję.
MARTA DUDZINSKA
Wulkan to już krajowy potentat, jeśli chodzi o produkcję wentylatorów kowalskich czy kuźni polowych. Właściciele zastrzegają w urzędzie patentowym dyszę kowalską. Produkcja idzie w tysiące: wentylatorów 45 tys., kuźni przenośnych 3,6 tys., wojskowych 18 tys., form kowalskich 20 tys. W efekcie z rynku zostaje całkowicie wyeliminowany amerykański wentylator Champion, w kuźniach w całym kraju pracują z radomskim Wulkanem, a wyroby zdobywają nagrody na Targach Wschodnich we Lwowie i na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu.
MARTA DUDZINSKA
Po wybuchu II wojny światowej produkcja całkowicie stanęła, w zakładzie wykonywano jedynie drobne naprawy. Po wyzwoleniu produkcję wznowiono i, jak wieść niesie, to tu produkowano żeliwne elementy balustrad schodowych i balkonów dla odbudowywanych kamienic w zniszczonej stolicy. Tu także powstały żeliwne korpusy ulicznych latarni, które rozświetliły podnoszoną z gruzów Warszawę. Ale wkrótce zakład przeszedł pod zarząd państwowy. Został włączony do Radomskich Zakładów Sprzętu Motoryzacyjnego, potem do Zakładów Terenowych Metalowo-Drzewnych. W budynkach urządzono warsztaty dla szkoły ZREMB-u, w latach 90. w pustych pofabrycznych pomieszczeniach pojawił się sklep meblowy.
MARTA DUDZINSKA
O nieruchomość upomnieli się dawni właściciele, dziś budynki są w rękach prywatnych. Działa tu modna restauracja, dwa puby, bistro, szkoła tańca. Choć po dawnej produkcji Wulkana nie zostało nic, to nowi właściciele postanowili choć elementami wystroju nawiązać do przemysłowej przeszłości. Z elewacji dawnej hali maszyn odkuto tynk, oczyszczono oryginalne cegły, położono nowe fugi. We wnętrzu restauracji nie brakuje industrialnych dekoracji: metalowe lampy, stalowe belki, surowe wnętrze. Na ostatniej kondygnacji odkryto stare belki stropowe, a na nich sygnaturę 5/11 1930. W budynku dawnej odlewni pozostawiono oryginalne okna z żeliwnymi szprosami.
MARTA DUDZINSKA
MARTA DUDZINSKA
MARTA DUDZINSKA
Warto przy okazji odwiedzin na posesji przy obecnej ulicy Curie-Skłodowskiej 4 (to dawne podwórko nieruchomości przy Żeromskiego 57) zajrzeć do okolicznych kamienic, które przed wojną zamieszkiwali nie tylko właściciele Wulkanu, ale też wysoko postawieni urzędnicy pobliskiego starostwa. To dla nich urządzono tam pięcio- i sześciopokojowe, wysokie na cztery metry mieszkania, do których prowadziły reprezentacyjne klatki schodowe z witrażowymi oknami, kutymi w radomskich odlewniach schodami, drzwiami ze zdobionymi nadprożami, dywanowymi posadzkami na spocznikach wyprodukowanymi w radomskim Marywilu. Drobne ślady życia dawnych mieszkańców...
MARTA DUDZINSKA
MARTA DUDZINSKA
MARTA DUDZINSKA
Wnętrze kamienicy przy ul. Curie-Skłodowskiej
MARTA DUDZINSKA
Wnętrze kamienicy przy ul. Curie-Skłodowskiej
MARTA DUDZINSKA
Wnętrze kamienicy przy ul. Curie-Skłodowskiej
MARTA DUDZINSKA
Korzystałam z opracowania "Zakład przemysłowy Wulkan w Radomiu" autorstwa Mariana Łubieńskiego.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze