Polski żołnierz nie przeklina, czyli tajemnice kręcenia "Karbali" [ZDJĘCIA]

Wydarzenia, które są opisane w filmie, podane w formie fabularyzowanej opowieści, miały miejsce w kwietniu 2004 r.

Przypomnijmy, "Karbala" Krzysztofa Łukaszewicza oparta jest na wydarzeniach, o których opinia publiczna nie wiedziała przez lata. W kwietniu 2004 r. podczas islamskiego święta Aszura w Karbali w środkowym Iraku doszło do ataku irackich rebeliantów na ratusz miasta. W obronie City Hall stanęły pozbawione łączności z bazą polskie i bułgarskie oddziały, które przy braku żywności i amunicji prowadziły walkę o przetrwanie - i ratusza, i swoje własne.

Ratusza broniło około 50 żołnierzy (polskich i bułgarskich), atak prowadziło kilkuset rebeliantów. Podczas obrony City Hall nie zginął żaden żołnierz. Zakończoną sukcesem akcję nazywa się dziś największą bitwą stoczoną przez polskie wojsko po II wojnie światowej.

PALKA ROBERT

- Scenariusz, jego pierwotna wersja, powstał już w 2010 r. W 2012 r. było pięć dni zdjęciowych, a później kilkuletnia przerwa. Dlaczego? - zapytał prowadzący spotkanie z reżyserem Andrzej Ciesielski, dyrektor radomskiego Heliosa.

- Zaczęło się bardzo niewinnie, na Gwiazdkę 2009 r. żona kupiła mi książkę ''Psy z Karbali. Dziesięć razy Irak'', zbiór reportaży Marcina Górki i Adama Zadwornego. Przeczytałem tę książkę, potem zacząłem pisać scenariusz i pięć lat zajęło mi stworzenie filmu. Ze zbioru reportaży szczególnie dwa utknęły mi w pamięci, jedna to była historia sanitariusza oskarżonego o niewykonanie rozkazu i o tchórzostwo na polu bitwy, a drugi wątek to obrona City Hall w Karbali. Ten reportaż autorzy podsumowali słowami, ze była to największa potyczka polskich żołnierzy od czasów II wojny światowej. Wtedy pomyślałem, że trzeba spróbować napisać o tym scenariusz i zrobić film - wspomina Krzysztof Łukaszewicz.

Jak przyznaje, scenariusz powstał dosyć szybko, w ciągu miesiąca. - Miałem kontakt z uczestnikami, a reportaże były na tyle sugestywnie napisane, że było łatwo z gotowych obrazów zrobić fabułę. Jedyne przekłamanie polega na tym, że sprawa sanitariusza miała miejsce trochę później, ale dla dobra fabuły zdecydowałem się połączyć te wątki, żeby pokazać, jak krótka jest na wojnie droga od tchórzostwa i bohaterstwa i z powrotem - wyznaje reżyser.

Fot. mat. prasowe

Szybko scenariuszem zainteresowała się Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych w Warszawie. - Zainteresowanie było spore, producent pomyślał, że zrobimy pięć dni zdjęciowych, pokażemy to, co nakręciliśmy i wtedy będzie łatwiej zdobyć pieniądze na film. Ale gdy już mieliśmy te pięć dni zdjęciowe za sobą, wszyscy się od nas odwrócili, potem aktor, który miał grać główną rolę, wycofał się, więc cztery dni z nim kręcone poszły do kosza. Zatem z 2012 r. ostał nam się jeden dzień zdjęciowy. Trzeba było dużego samozaparcia, żeby wierzyć, że jest sens ten film robić - mówi Łukaszewicz.

W 2014 r. producent wezwał reżysera, powiedział, że nie ma pieniędzy na całość. - Mieliśmy alternatywę: albo oddajemy pieniądze, które dostaliśmy z Instytutu Filmowego i się rozchodzimy, albo próbujemy to zrobić. Uznałem, że to ostatnia i jedyna szansa, zdecydowałem, że próbujemy, a potem ''jakoś to będzie'' - mówi Łukaszewicz.

W ten sposób powstała polska część filmu i dalej zbierano pieniądze. Za zebrane 1,2 mln zł ekipa pojechała do Jordanii na osiem dni zdjęciowych i skończyła film w maju 2015 r.

Fot. mat. prasowe

- W Polsce nie ma tradycji realizowania filmów wojennych, na przestrzeni ostatnich dwóch dekad powstały właściwie tylko ''Demony wojny według Goi''. Nie sposób uniknąć porównania ''Karbali'' do amerykańskiego hitu ''Helikopter w ogniu'', tylko Ridley Scott miał 93 mln dolarów... - zauważył Ciesielski.

- My mieliśmy 9 mln zł, czyli ok. 3,5 mln dolarów. Oni mieli ponad 150 dni zdjęciowych, myśmy mieli 34. To mniej więcej tyle, ile się kręci współczesny film z dwójką młodych ludzi w Warszawie. Tu skala była trochę inna, więc musieliśmy pracować w dużym tempie, nie wolno się było pomylić, często nie było czasu na powtórkę, na założenie drugi raz efektów, wybuchów etc - wyznaje reżyser.

Fot. mat. prasowe

Trudno uwierzyć, oglądając ''Karbalę'', że większość zdjęć została nakręcona... w Polsce. - Mogę zdradzić, że np. w pierwszym ujęciu, gdy widzimy plakat Saddama Husajna, to Jordania, ale śmigłowce, które wlatują w kadr, to już Polska, Tomaszów Mazowiecki - mówi Łukaszewicz.

Sceny do ''Karbali'' były też kręcone m.in. w Leźnicy Wielkiej pod Łęczycą (komputerowcy musieli m.in. ''wymazać'' z tła topole, choinki, kasztany etc. i ''zrobić'' z tego Irak). Scena zasadzki została kręcona w kopalni margla wapiennego pod Opolem. - Wygląda to jak pustynia do momentu, gdy świeci słońce i jest sucho, ale jak pada, przestaje tak wyglądać i staje się po prostu kopalnią margla, breją, w której można utonąć. Na szczęście pogoda była, paliło słońce, był kurz, dało się zrobić pustynię iracką - wspomina z uśmiechem reżyser.

Sam ratusz to duża dekoracja wybudowana w samym sercu Warszawy, na Żeraniu, w fabryce FSO. Złoty meczet to już komputer...

PALKA ROBERT

Plany kręcenia ..Karbali" za granicą były jednak początkowo rozległe. Niestety, boleśnie zweryfikowały je zawirowania historii i budżet.

-  W 2012 r. planowaliśmy wyjechać do Egiptu, jest pustynia, duże studio filmowe, dekoracje. Ale okazało się, że wszystko jest o 20 proc. droższe, a potem wybuchał tam rewolucja i nie było mowy o wyjeździe. W 2014 r. zaczęliśmy zdjęcia w Polsce, pojawiła się propozycja ze strony Kurdystanu, teoretycznie autonomicznej części Iraku. Teoretycznie mieli tam też spokój, armię, siły zbrojne, mówili, że dżihadystów się nie boją, możemy spokojnie przyjechać i kręcić. Zależało im na wspólnym z dużym krajem europejskim przedsięwzięciu kulturalnym. Podpisaliśmy pierwszą umowę, pojechał tam scenograf, ale w sierpniu 2014 r. okazało się, że Kurdystan został zaatakowany przez Państwo Islamskie, dżihadyści doszli aż na 30 km od Irbilu, stolicy, wszystkie firmy i ambasady się stamtąd ewakuowały, naszych kostiumów nie ewakuowano i tam utknęły... - opowiada Łukaszewicz.

Ekipa była w kropce i znów pojawiły się czarne myśli, czy film w ogóle uda się skończyć. - Przedostatnim pomysłem była Turcja, pogranicze z Syrią, ale gdy zaczęliśmy robić przymiarki do zdjęć, ogłoszono stan wyjątkowy. Ostatnim pomysłem była z kolei Jordania, w miarę stabilny, bezpieczny kraj w tym regionie, tam, gdzie kręcą Amerykanie. I tam się dopiero wszystko posypało - zawiesił głos Łukaszewicz.

- Tam się wydarzyło wszystko to, co najgorsze mogło się wydarzyć. Dziewięć zaplanowanych dni zdjęciowych za granicą to dosyć droga sprawa, trzeba zapłacić miejscowym, opłacić wynajęcie obiektów do zdjęć, hotele, przeloty dla ekipy. Wszystko było zaplanowane na styk, co oznacza, że jednego dnia kręcimy w tym obiekcie, drugiego już nie możemy, jakby coś nie wyszło, bo nas nie stać. Aktorzy, którzy już zagrali, wylatują następnego dnia, żeby nie płacić za hotele, nie możemy pozwolić sobie na przebukowywanie samolotów - zdradza reżyser ''Karbali''.

Fot. mat. prasowe

Kłopoty w Jordanii zaczęły się od... zapalenia błędnika, którego nabawił się odtwórca jednej z głównych ról, Antoni Królikowski.

- Nie mógł stać, mówić, miał problemy z widzeniem, a akurat mieliśmy kręcić w domu irackiego policjanta Farida - siedem scen i 18 godzin pracy. Restaurację, którą zaaranżowaliśmy na dom, mieliśmy wynajętą tylko na jeden dzień. W trzecim ujęciu Antek zemdlał i trzeba było go hospitalizować, co było ryzykowne -wieźliśmy do szpitala faceta w obcym mundurze poplamionego krwią - relacjonuje reżyser.

Kiedy po kilku godzinach aktor wrócił na plan, do każdego ujęcia musiał być doprowadzany pod ręce, żeby wytrzymał.

- Następnego dnia mieliśmy kręcić sceny z użyciem samochodów. Wysłaliśmy do Jordanii z Gdyni dwa honkery i jednego stara. Sporo to oczywiście kosztowało. Przypłynęły tydzień przed nami, gdy mieliśmy kręcić, już powinny być gotowe, bo przez cztery dni, zakładaliśmy, jordańscy celnicy się z nimi uporają. Nie uporali się, bo najpierw było jakieś święto, potem okazało się, że nikt do nich z Polski nie przyjechał, nie zaproponował żadnego bakszyszu, czyli łapówki, małego prezentu, koniec końców wypuścili nasze samochody w połowie zdjęć - wyjawia Łukaszewicz.

- Uprzedzano nas, że może nam nie pójść ze zdjęciami tak, jak Amerykanom. Oni mają zasadę, że gdy przyjeżdżają kręcić film do Jordanii, żeby mieć spokój na dzielnicy, na której kręcą, kilku najważniejszym rodzinom płacą np. po pięć, 10 tys. dolarów. My tych dolarów nie mieliśmy. Przyjeżdżamy rano, kręcimy. Gdy miejscowi się zorientowali, najpierw przyszli i stali z tyłu, potem już obok kamery, wreszcie w środku kadru. Potem ktoś wziął sobie tyczkę dźwiękowców i stwierdził, że mu się przyda, żeby powiesić pranie. Dzieci zaczęły w nas rzucać malutkimi kamieniami. Mieliśmy teoretycznie czterech jordańskich policjantów, którzy nas ochraniali, ale gdy widzieli, że coś się zaczyna dziać, odjeżdżali na patrol zostawiając nas samych. Doszło do takiego zamieszania, że musieliśmy się ewakuować - wspomina Łukaszewicz.

Fot. mat. prasowe

Potem ekipa miała jeszcze przygodę w palestyńskiej dzielnicy, gdzie mieszka wielu uchodźców z Syrii, Iraku, Palestyny. - Zobaczyłem piękną ulicę, podobną do naszych dekoracji z Żerania, zapytaliśmy, czy możemy tam kręcić. Jordańczycy, którzy nam pomagali, zaczęli się drapać po głowach, nic w sumie nie powiedzieli. Wzięliśmy to za dobrą monetę i zaczęliśmy kręcić jedną z kluczowych scen. Byliśmy w międzyczasie częstowani owocami, wodą, a potem poprosiłem miejscowych statystów, żeby zaczęli się modlić. Na to z meczetu wyszedł duchowny i powiedział, że my się śmiejemy z ich religii. Ktoś inny powiedział, że mówimy dziwnym językiem, że mamy mundury podobne do izraelskich, a samochody mają izraelskie działa. Atmosfera zaczęła gęstnieć. Na koniec jeden ze statystów wszedł na honkera, zdjął z niego karabin i nie chciał oddać. Nasza powaga zmalała do zera, wiedzieliśmy, że już nikt nam tu nie będzie chciał pomóc. Zaczęli w nas rzucać kamieniami, musieliśmy ewakuować się do honkerów, uciekaliśmy stamtąd bocznymi uliczkami, dobrze, że nie były ślepe - opowiada reżyser. - Poprosiłem tylko operatorów, żeby kręcili do końca, a nuż coś ciekawego się przez przypadek uda złapać - dodaje.

Fot. mat. prasowe

Pół dnia ekipa straciła na tych gonitwach, lokalizacja znów okazała się spalona. Co tu dalej robić? - Nie mamy ważnej sceny, jutro aktorzy muszą wylecieć. Na targu w pobliżu hotelu zaczęliśmy namawiać miejscowych, ale już nie Palestyńczyków do statystowania. Powiedzieliśmy, że będą w scenie rzucać kamieniami, to się bardzo ucieszyli, potem się tylko zdenerwowali dlaczego nie prawdziwymi - zdradza Łukaszewicz.

Kluczową scenę musieli wtedy nakręcić w dwie godziny. - Normalnie, w Stanach, taką scenę kręci się przez trzy dni, w Polsce też co najmniej jeden dzień. Z dużą ulgą wyjeżdżaliśmy z Jordanii - przyznaje.

Fot. mat. prasowe

By wypaść wiarygodnie w scenach walki, aktorzy przeszli specjalne szkolenie u komandosów z Lublińca. Konsultantem na planie zdjęciowym był też sam ppłk Grzegorz Kaliciak, dowódca obrony City Hall w Karbali w 2004 r.

- Na szkolenie mieliśmy tylko trzy dni. W obroty nas wzięli komandosi-weterani z grupy Raptor. Aktorzy nie chcieli jeden przed drugim pękać, dlatego wzięli się twardo za robotę. Uczyli się chodzić z bronią, poruszać, nie trzymać palca na spuście, no i oczywiście strzelać - opowiada reżyser.

Kaliciak korygował zachowania aktorów, sposób poruszania się, porozumiewania się przez radio, komendy. - Pomógł też bardzo scenograficznie, np. gdy robiliśmy dekorację City Hall doradzał, jak mają wyglądać stanowiska obronne, jak ?przystroić? honkery dodatkowo je zabezpieczając - wyjawia Łukaszewicz.

Reżyser zdradził też, że Ministerstwo Obrony Narodowej po przeczytaniu scenariusza zakwestionowało m.in. dialogi pomiędzy żołnierzami i niektóre ich zachowania.

- Pytali, dlaczego ci żołnierze tak się kłócą? Tak nie może być, mają być zgodni, współpracować. Dlaczego tak przeklinają, żołnierze nie przeklinają. Ale podczas kręcenia zdjęć wróciliśmy do pierwotnej wersji scenariusza, nakręciliśmy wszystko tak, jak być powinno - podsumował reżyser.

Fot. mat. prasowe