Tak się budowały radomskie osiedla [DUŻE ZDJĘCIA]

"W latach 50. wkracza Radom w okres burzliwego rozwoju gospodarczego (...) Powstają pierwsze osiedla mieszkaniowe, (...) następuje proces konsolidacji społeczeństwa naszego miasta wokół głównych zadań budownictwa podstaw socjalizmu" - napisali Longin Raszewski i Józef Szymański w książce "Rozwój Radomia 1945-1964". Oczywiście burzliwy rozwój Radomia wiązał się z ogólnym postępującym dobrobytem kraju i wdrażaniem kolejnych planów pięcioletnich. Te zaś wyraźnie mówiły - więcej mieszkań.

W 1958 r. zespół Miastoprojektu w Warszawie przygotował urbanistyczne i architektoniczne założenia dla osiedla w północnej części Radomia, na 40 ha należących dawniej do wojska. Zachwyt wzbudziły już same plany i widoczna w nich "nowoczesna kompozycja, swobodne usytuowanie budynków mieszkaniowych z uwzględnieniem najkorzystniejszego nasłonecznienia, pełne wyposażenie osiedla w usługi i tereny zieleni". Budowa, uznana za główne zadanie ówczesnego planu pięcioletniego dla Radomia, ruszyła w 1959 r. a pierwsi mieszkańcy wprowadzili się już rok później. Wtedy cały naród świętował 15. urodziny PRL-u, więc i osiedle zyskało taką nazwę.

Nowe osiedle budziło też żywe zainteresowanie radomian. Chętnych, by tam zamieszkać, nie brakowało. "Życie Radomskie" z 1960 r. donosiło o niecnym czynie Kazimiery B. Obiecała ona, powołując się na swoje rzekome stosunki, załatwić mieszkanie na XV-Leciu kierowcy taksówki Janowi D. W zamian za usługę zażyczyła sobie 24 tys. zł. Jan wpłacił zaliczkę, ale przydziału na lokal nie dostał, więc zrozpaczony zawiadomił prokuraturę.

Przy budowie XV-Lecia po raz pierwszy w Radomiu zastosowano "budowę metodą uprzemysłowioną" w "systemie żerańskim, z elementów prefabrykowanych". Jak donosił dziennikarz "Życia", Żerań chciał się swoim odkryciem podzielić z innymi miastami w Polsce, ale chętny był jedynie Radom. Instruować nas przyjechał inż. Skrzypczak. Żerańska technologia miała pomóc zaoszczędzić materiały, czas (budynek czteropiętrowy w dwa miesiące), ludzi. Ciekawe tylko, czy kiedy słyszę przez ścianę, jak sąsiad kaszle, to też zasługa Skrzypczaka?

Na zdjęciu budowa szkoły podstawowej przy ul. Bema

Piszące w jedynie poprawnym wówczas tonie entuzjazmu "Życie" czasem zdobywało się na zadawanie tzw. trudnych pytań. Okazało się bowiem, że jeden z bloków oddano wprawdzie do użytku, ale nie wstawiono tam kuchenek gazowych. Dziennikarz wykazywał też zaniepokojenie, pisząc, że daleko jeszcze do ukończenia budowy kotłowni, a przecież trudno się spodziewać, że w 1960 r. nie będzie zimy.

Letnie burze były z kolei zmorą dla lokatorów IV i III nawet piętra w bloku przy ul. Struga 52, w którym przeciekał nowy przecież dach.

Mieszkańcy upominali się także o placówki gastronomiczne. W informatorze miejskim z 1967 r., w którym zamieszczono spis takowych na XV-Leciu, wymieniany jest jedynie bar Karina kategorii I czynny od g. 9-23 u zbiegu ul. Chrobrego i Kusocińskiego.

Władze Radomia były dumne z nowej dzielnicy i chętnie pokazywały ją wycieczkom, także zagranicznych architektów. Na pewno godne podziwu były minifontanny wzdłuż ul. Żwirki i Wigury oraz nowoczesne rzeźby zdobiące trawniki.

Gdy na XV-Leciu mieszkało już kilka tysięcy osób, na terenie dawnych wyrobisk po żwirze i piasku przy ul. Warszawskiej zaczęto równać teren i sadzić drzewa. Tak wyrósł park Obozisko, który miał służyć także mieszkańcom dzielnicy o tej samej nazwie.

Widok z ulicy Bema na bloki przy ulicy Kusocińskiego 21 i 23

Ulica Miła. Widok z mostku w kierunku ulicy Kusocińskiego

Widok z bloku przy ul. Sowińskiego 3 na blok przy ul. Sowińskiego 5. Warto zwrócić uwagę, że tuż za budowanymi blokami zaczynały się szczere pola, dziś już zabudowane kolejnymi osiedlami mieszkaniowymi

Widok na budowany wieżowiec

Budowa wieżowców przy ulicy Chrobrego

W połowie lat 60. rozpoczęła się budowa kolejnego dużego osiedla mieszkaniowego. Ustronie miało być pod wieloma względami pionierskim osiedlem w kraju. Po raz pierwszy w Polsce planowano tu zastosować metodę W-70, dzięki której domy miały rosnąć szybciej i taniej, a więc być bardziej dostępne dla statystycznej rodziny Kowalskich. Główny projektant Ustronia to Bohdan Jezierski z Zakładu Projektowania Centralnego Związku Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego "Inwestprojekt" w Warszawie.

Nowoczesna miała być nie tylko technologia budowy osiedla. Jak zapewniał Jezierski, po raz pierwszy miano też budować kompleksowo. "Jednocześnie będą powstawać budynki mieszkalne, szkolne, sklepy, ośrodki zdrowia, garaże. Ruch pieszy nie będzie kolidował z kołowym. W centrum każdej jednostki mieszkaniowej będzie ośrodek handlowo-usługowy, na obrzeżach pasy zieleni. Latem nie trzeba będzie zamykać okien, bo nie będzie słychać hałasujących aut" - opowiadał projektant "Życiu Radomskiemu".

Jezierski zachwalał swój projekt, obiecując, że w każdym mieszkaniu będzie widna kuchnia, powierzchnia mieszkań będzie zaś średnio o 15 proc. większa od obowiązujących norm, do każdego pomieszczenia w lokalu będzie się wchodzić z przedpokoju, a począwszy od M-5 będą osobno łazienka i ubikacja. Plan zakładał, że jednostka A dla 8 tys. osób powstanie do 1973 r., B dla 5,3 tys. do 1974 r., a C - do 1977 r. "W sumie rewolucja w porównaniu z dotychczasowymi praktykami" - zachwycało się "Życie".

Aby wielkie murowanie szło jak najsprawniej, ustalono, że będzie jeden inwestor (Radomska Spółdzielnia Mieszkaniowa) i jeden wykonawca (Radomskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Miejskiego).

"Z wielką satysfakcją odnotowujemy - 23.XI.1977 - powołujemy Spółdzielnię Mieszkaniową Ustronie" - czytamy w księdze zachowanej w archiwach spółdzielni.

Kolejne ważne wydarzenie w dziejach osiedla to rok 1979, kiedy zaczęło działać miasteczko ruchu drogowego. Zasady właściwego zachowania na jezdni poznawały nie tylko dzieci i młodzież, ale i odbywały się rajdy, najczęściej z udziałem fiatów 125p. Także na Ustroniu powstało pierwsze w mieście sztuczne lodowisko (przy ówczesnej podstawówce nr 2 im. Juliana Marchlewskiego). Agregaty do niego dostarczyły helikoptery. Opodal wyrósł raj dla dzieciarni - wioska indiańska, a w niej wyczarowane z drewna figury, mostki, tipi i, nie wiedzieć czemu, wiatraki.

Także w samym centrum powstawały wieżowce. Tu budowa za ówczesnym urzędem wojewódzkim

Wieżowiec przy skrzyżowaniu z ulicą z Curie Skłodowskiej. Przez wiele lat w parterze znajdował się tu firmowy sklep "Cepelii"

Pomiędzy stare kamienice wstawiono blok z wielkiej płyty

Blok wybudowany na rogu ulic Niedziałkowskiego i Kelles-Krauza

Jeden z wieżowców który powstał "za torami". To prawdopodobnie ulica Domagalskiego

Nie łatwo odgadnąć, gdzie wykonano tę fotografię. Nie ułatwi rozwiązania informacja, że drewnianej chałupy już nie ma, a w tym miejscu jest zieleniec. Może podpowiedzią będzie charakterystyczny kształt budynku łamanego w literę "L". Nadal nic? To już odpowiemy: to blok przy ul. Zbrowskiego stojący przy skrzyżowaniu z ulicą Żeromskiego. Za nim powstały kolejne bloki aż do ulicy Kolberga, a dalej szkoła i wkrótce wiadukt nad torami w ulicy Żeromskiego. To dziś jedno z bardziej ruchliwych skrzyżowań w mieście. Wtedy, jak widać, życie toczyło się wolniej...