Teren, o powierzchni około 4 hektarów pierwotnie wykorzystywany był przez wojsko. Nic dziwnego, opodal znajdowały się koszary, plac otaczający obecna ul. Kelles-Krauza, wojskowi wykorzystywali do nauki jazdy konnej. Stąd zapewne pochodziła znana w połowie XIX w. nazwa "Raytszula", lub w innej wersji ?Rajszula?, która pochodziła od niemieckiego słowa oznaczającego szkołę jazdy konnej Reitschule.
Pod koniec XIX w. architekt miejski August Załuski opracował dla tego obszaru projekt zagospodarowania i zaplanował w południowej części placu halę targową. Była jedną z pierwszych i najnowocześniejszą w Królestwie Polskim. Wybudowano ją na placu zakupionym zakupionym od władz carskich. Stylem miała przypominać starożytną bazylikę. Prowadziło do niej pięć wejść.
Hala miała piwnice do przechowywania towarów, w głównej hali sprzedażowej dwa rzędy kolumn dzieliły jej wnętrze na trzy nawy. W każdej z nich znajdowało się po 12 miejsc, tak zwanych jatek, do sprzedaży mięsa oraz po cztery do sprzedaży ryb. Co ciekawe, wszystkie stoiska miały bieżącą wodę. Na zewnątrz wokół budynku (pod zadaszeniem) prowadzono usługi gastronomiczne i sprzedawane inne produkty.
Po wybudowaniu hali cały plac zaczął się obrzeżnie obudowywać kamienicami. Ale handel nadal tu kwitł: na stoiskach "pod chmurką" wciąż można było kupić produkty spożywcze, wyroby rękodzielnicze, zjeść zupę z gara. Były też lokale bardziej eleganckie. Jak donosiły ówczesne gazety, w 1901 r. "herbaciarnię na Rajszuli, cieszącą się największym powodzeniem, odwiedziło 11 444 gości".
Nieopodal placu wybrano miejsce na nowy szpital miejski. Budowa była konieczna, gdyż stary, stojący przy Limanowskiego nie spełniał wymagań higienicznych. Na budowę nowej lecznicy brakowało pieniędzy, wreszcie zaciągnięto na ten cel pożyczkę - 4500 rubli na 22 lata. Budowa pawilonu na 50 łóżek ruszyła w 1844 r., a skończyła się już trzy lata później. Szpital początkowo nosił imię św. Aleksandra, ale z czasem został przemianowany na św. Kazmierza ku czci księdza Kazimierza Kłaczyńskiego, który to stał na czele Towarzystwa Dobroczynności w trakcie budowy. Niestety, wadliwie wykonana instalacja sanitarna była jedną z przyczyn wybuchu tu w 1873 r. epidemii cholery. Dopiero w 1898 r. urządzona została u św. Kazimierza "sala operacyjna z uwzględnieniem najnowszych wymagań chirurgii naukowej, a więc z aseptycznymi ścianami i piecem, z terrakotową podłogą, z wodociągami, zlewami, ze sterylizatorem parowym, szklanymi stołami i szafą. Potrzebny na to fundusz otrzymano z dwóch przedstawień amatorskich...". Dziś w dawnym szpitalu jest ekskluzywny hotel.
W latach 20. XX wieku zdecydowano się uporządkować i zadrzewić plac. Miasto wydało na ten cel 20 tys. dolarów z pożyczki ulenowskiej.
W tym samym czasie z inicjatywy Józefa Grzecznarowskiego wybudowano przy jednej z pierzei placu Dom Robotniczy. Trzykondygnacyjny gmach powstał z funduszy zebranych przez członków PPS, ale dołożyły się do niego także władze miejskie. Odbywały się tam spotkania partyjne, siedzibę znalazła redakcja "Życia Robotniczego", a na parterze zaczęło działać kino "Apollo". Oprócz projekcji filmowych organizowano tam koncerty, spotkania odczyty.
Po wybudowaniu Domu Robotniczego, plac przed nim stał się miejscem spotkań, wieców i defilad. Halina Szpilman, córka Józefa Grzecznarowskiego wspomina długie przemowy wygłaszane z balkonu na pierwszym piętrze i sznurek przywiązany do nogi mówcy, którego szarpnięcia miały oratora dyscyplinować, gdy przemowa trwała za długo.
Na placu organizowano też publiczne licytacje majątków dłużników.W kwietniu 1928 r. radomski magistrat w ogłoszeniu w "Życiu Robotniczym" najpierw uprzejmie przypomniał wszystkim swoim dłużnikom o zaległych należnościach, a potem, gdy to nie pomogło, ogłosił licytacje. I tak Zysman Sura z ul. Szewskiej 17 miał stracić: "kasę ogniotrwałą, 2 szafy do ubrania, 1 lustro-tremo, 2 lustra ścienne, 2 szafy dębowe do ubrania, 1 kredens dębowy, 1 otomanę z lustrem, 13 krzeseł krytych skórą, 2 sofy, 1 samowar niklowy i 1 zegar ścienny". Pod młotek wystawili też urzędnicy radomscy znacznie skromniejszy dorobek Marii Janiny Winnickiej zamieszkałej przy ul. Żeromskiego 72. Pani Winnicka miała stracić: "1 tremo w ciemnej oprawie, 6 foteli obijanych atłasem, garnitur mebli bambusowych, stół okrągły salonowy i komodę ciemną".
We wrześniu 1939 r. władze niemieckie urządziły w Domu Robotniczym szpital dla polskich jeńców wojennych. Sala kinowa po modernizacji i dostosowaniu jej do występów estradowych była dostępna wyłącznie dla Niemców.
Po wojnie kino podjęło działalność pod nazwą "Ojczyzna", a potem "Wisła". W 1948 r. budynek stał się filią Państwowego Teatru im. Stefana Żeromskiego w Kielcach. Na inaugurację wystawiono "Szklankę wody" Scribe'a. Teatrowi służy do dziś, choć po drodze gruntownie go przebudowano.
W czasach PRL w Radomiu, podobnie jak i w innych miastach Polski, wyrastały pomniki wdzięczności "bratniej" armii. Jeśli coś wyróżniało nasz monument, to jego kilkunastometrowa wysokość oraz projektant Józef Gaza. Dzięki niemu pomnik miał, zdaniem historyków sztuki, wartość artystyczną.
W 1992 r. monument trafił na boisko Zespołu Szkół Budowlanych. W placówce mieściła się wtedy także szkoła plastyczna i uczniowie na rzeźbach mieli się uczyć sztuki konserwacji.
W 2001 r. kombatanci LWP chcieli, by pomnik wrócił i stanął na skraju parku im. Kościuszki. W końcu zrezygnowali z tego pomysłu. Jako pierwszy przeniesienie dzieła Gazy na cmentarz prawosławny zaproponował nieżyjący już radny SLD i wiceprezydent Janusz Zych. Pomnik stoi tam do dziś.
Światło gaśnie, kończy się projekcja. Ale już dzisiaj zapraszamy na kolejną. Zachęcamy też do wspólnego tworzenia Fotoplastykonu. Czekamy na fotografie dokumentujące życie w starym Radomiu. Piszcie do nas na adres listy@radom.gazeta.pl
Korzystałam z ?Encyklopedii Radomia? Jerzego Sekulskiego
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze