Naszą dzisiejszą opowieść zaczynamy wraz z wybuchem I wojny światowej. Radom miał być przedpolem fortecy iwanogrodzkiej (dęblińskiej). Wojska niemieckie wkroczyły do miasta w sierpniu 1914 r., ale po pięciu dniach się wycofały. Do Radomia wrócili Rosjanie. 5 października miasto znów znalazło się w rękach niemieckich, aby po zwycięskiej bitwie pod Dęblinem ponownie przejęli je Rosjanie. Tym razem wojska rosyjskie pozostały w mieście kilka miesięcy, do lipca 1915 r.
Miasto przechodząc z rąk do rąk i będąc terenem intensywnych działań zbrojnych, poniosło ogromne straty materialne. Spotęgowały je władze rosyjskie, które wywiozły w głąb cesarstwa urządzenia fabryczne, surowce, kadrę techniczną, a także księgozbiory, archiwa i dzieła sztuki.
Od lipca 1915 r. do końca wojny Radom znajdował się pod okupacją austriacką i był siedzibą Cesarsko-Królewskiego Obwodu Radomskiego. Wojska austriackie wycofały się z Radomia w listopadzie 1918 r.
Kolejne wojska przejmowały też wojskowe koszary. Ich budowę zaczęto jeszcze w 1915 r., gdy to Radom wyznaczono na miejsce stacjonowania 2. Kompanii lekkiej 1. Brygady Artylerii Pieszej, składającej się z około 250 oficerów i żołnierzy. Budowa koszar miała uwolnić mieszkańców miasta od obowiązku kwaterunkowego, czyli zapewniania mieszkań dla wojska, stajen dla koni i pomieszczeń na sprzęt wojskowy, broń i amunicję.
Wybrano rozległe tereny wokół dzisiejszego skrzyżowania ulic Wernera, Malczewskiego i Placu Jagiellońskiego aż poza Strumień Północny. Urządzono tam m.in. plac ćwiczeń, stajnie dla koni, szopy na działa, amunicję i kompleks 10 budynków dla wojska.
Do powstania listopadowego stacjonowało tam wojsko polskie, potem do połowy 1915 r. rosyjskie, później austriackie i od jesieni 1918 r. znów polskie. Z czasem niektóre budynki przeznaczono na cele prywatne: aptekę, szpital, mieszkania dla bezrobotnych. Ale koszary też rozbudowano o stadion i pływalnię. W czasie II wojny światowej koszary zajęli Niemcy, m.in. na obóz jeniecki dla polskich żołnierzy.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Radom był świadkiem ważnego wydarzenia. 9 listopada na Placu Konstytucji 3 Maja nowo utworzone oddziały Wojska Polskiego złożyły przysięgę na wierność Rzeczypospolitej Polskiej. Obok piechoty przysięgę składali ułani półszwadronu jazdy dowodzonego przez wachmistrza Michała Brzęka Osińskiego.
Radom odwiedził gen. Józef Haller. Było to 30 września 1920 r. Na Placu Konstytucji 3 Maja powitał go starosta Włodzimierz Gniewosz, kompania honorowa Wojska Polskiego i tłumy mieszkańców miasta. Generał wygłosił rozkaz numer 1. Zwrócił się w nim do młodych, by wcielali się do ochotniczej armii. Zgłaszali się do niej młodzi chłopcy, uczniowie radomskich szkół. W szeregi armii błękitnego generała wcielili się między innymi 16 i 17- latkowie, ówcześni uczniowie "Kochanowszczaka". Żegnały ich dziewczęta, przypinając wojakom do piersi biało-czerwone kokardy.
Sierpień 1923 r. Ulicą Żeromskiego maszerują galowo ubrani żołnierze 72 pułku piechoty. Tłumy na ich widok wiwatują. To wyjątkowy dzień w historii pułku: właśnie otrzymuje nowy sztandar. Sama uroczystość przekazania sztandaru odbyła się na placu koszar. Wręczył go dowódcy jednostki - płk Włodzimierzowi Rachmistrukowi prezydent RP Stanisław Wojciechowski. Sztandar ufundowało społeczeństwo powiatu i miasta Radomia.
Siedem lat później Radom znów jest miejscem doniosłych wydarzeń. To w naszym mieście odbywa się IX Zjazd Legionistów. Przyjeżdżają znamienici goście: Marszałek Polski Józef Piłsudski, premier płk Walery Sławek (prezes Związku Legionistów), gen. Felicjan Sławoj-Składkowski, gen. Edward Śmigły-Rydz. Uroczystości zgromadziły na radomskim Rynku około 10 tys. osób. Poświęcono trzy sztandary i odsłonięto pomnik "Czyn Legionów", a następnie Marszałek stojąc przy wejściu do gmachu popijarskiego przyjął defiladę kompanii honorowej 72 pułku piechoty, poczty sztandarowe, legionistów i harcerzy.
Wybuch II wojny światowej oznaczał wkroczenie do Radomia wojsk niemieckich. Na Plac Jagielloński wjechały czołgi, żołnierze okupanta pozajmowali reprezentacyjne gmachy w mieście. Zdjęcia, które zachowały się z tamtego czasu w większości pochodzą z albumów żołnierzy, którzy fotografiami dokumentowali swoją drogę na wschód. Dziś często można je znaleźć na portalach aukcyjnych, gdzie potomkowie żołnierzy wystawiają je na sprzedaż.
Jednym z bardziej obfotografowanych miejsc był dworzec kolejowy. Zachowało się unikalne zdjęcie na którym widać dziesiątki odkrytych wagonów towarowych, z których wystają setki głów polskich żołnierzy wywożonych przez okupanta do obozów. Sami żołnierze też lubili się uwieczniać na tle budynku.
Styczeń 1945 r. Do miasta wkracza "wyzwoleńcza armia" radziecka i jak jej poprzednicy, prezentuje się społeczeństwu w czasie przemarszu ulicą Żeromskiego.
Miasto odradza się po sześcioletniej wojnie. Do życia powracają miejskie instytucje, na lotnisku na Sadkowie znów szkolą się polscy lotnicy.
Wojsko polskie znów zajmuje budynki koszar. Obiekty w latach 50. przekazane zostały na potrzeby cywilne. Większość budynków pokoszarowych w latach 90. wyburzono tworząc teren pod przyszłą galerię handlową. Zachowały się m.in. dwa, a których dziś znajduje się Ośrodek Interwencji Kryzysowej i prywatne mieszkania.
Światło gaśnie, koniec projekcji. Ale już zapraszamy na kolejną. Zachęcamy też do wspólnego tworzenia "Magicznego Radomia". Prosimy o nadsyłanie kopii starych fotografii dokumentujących życie miasta.
Korzystałam z książki "Historia Miasta Radomia. Kronika" Czesława Tadeusza Zwolskiego i "Encyklopedii Radomia" Jerzego Sekulskiego
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze