Fotoplastykon Magiczny Radom. Ulica Traugutta [ZDJĘCIA]

Wytyczono ją w II połowie XIX w. po oddaniu do użytku kolei żelaznej z Iwanogrodu (czyli Dęblina) do Dąbrowy Górniczej. Wcześniej był to po prostu trakt drogowy do Skaryszewa, Iłży i Sandomierza. Nowa ulica połączyła ul. Lubelską (obecnie Żeromskiego) z dworcem kolejowym i została nazwaną ul. Długą. Obecna nazwę nosi od 1932 r., w czasie II wojny światowej władze niemieckie przemianowały ją na Bahnhofstrasse.

Zaczynamy nasz spacer od strony ul. Żeromskiego. Młode pokolenie nie pamięta, że dokładnie na wprost ul. Traugutta znajdowała się kawiarnia Stylowa. Chodziło się tam w niedziele na ciastka i desery. Było to jedno z kultowych miejsc Radomia.

Idąc w górę ulicą Traugutta mijamy po lewej stronie pod numerem 62 pięknie zdobioną kamienicę. To dawny Hotel Francuski. Otworzono go jeszcze przed 1875 r. w trzykondygnacyjnym budynku Adama i Sary Wirgin. Posiadał 30 pokoi. Jego pierwszym właścicielem był Jakub Niwiński. Hotel dysponował własną restauracją, w której przygrywały zespoły muzyczne. W okresie międzywojennym był jednym z trzech najlepszych hoteli w mieście. Zlikwidowano go w 1979 r. Do dzisiaj zachowały się we wnętrzu piękne polichromie. Tuż po wejściu wita antyczna amfora, iluzoryczne antyczne wnętrza z kolumnami. Malowidła zdobiły tam całą klatkę, największe na suficie przedstawiało orła z rozpostartymi skrzydłami. Niestety, kamienica od jakiegoś czasu jest zamknięta.

Nieco dalej pod numerem 61, po prawej stronie, stoi budynek szkoły Lorentza, późniejszej Miejskiej Szkoły Handlowej. Budynek wybudowano pod w ostatnich latach XIX wieku, w 1900 r. rozpoczęła się tam nauka w 6-letnim gimnazjum i 7-letniej szkole handlowej. W drugim budynku w głębi posesji znajdował się internat. Po roku magistrat uruchomił tu Miejską Szkołę Handlową. Szkoła miała bardzo dobrą renomę. Swego czasu siedzibę miało tu Liceum Ogólnokształcące im. Tytusa Chałubińskiego.

Po zakończeniu II wojny światowej puste przestrzenie przy ul. Traugutta zapełniono zabudową mieszkaniową. Mieszkania były wtedy obiektem nadzwyczaj pożądanym, zwłaszcza te nowe. Tu widać przyszłych lokatorów tęsknie spoglądających na powstające bloki.

Po przeciwnej stronie ulicy, pod numerem 57, od 1902 r. urzędują strażacy. Budynek postawiono na wcześniejszym placu do ćwiczeń. Historii radomskiej straży pożarnej poświęciliśmy jeden z poprzednich odcinków fotoplastykonu. Teraz więc tylko wspomnimy obiekt, który już nie istnieje: to fontanna, która stała w miejscu, gdzie obecnie znajduje się pomnik poświęcony poległym strażakom. Była jedną z ładniejszych w mieście, szkoda, że zniknęła.

Mijamy kolejny budynek szkolny. Wybudowano go w 1912 r. To dawna "Gajlówka" czyli Zakłady Naukowe Żeńskie Marii Gajl. Była to prestiżowa szkoła dla dziewcząt, uczyły się tu m.in. Halina z Grzecznarowskich Szpilmanowa czy Maria Fołtyn. Dziś mieści się tu Liceum Ogólnokształcące im. Dionizego Czachowskiego.

Naprzeciwko znajduje się budynek z czerwonej cegły w stylu neogotyckim. To dawna elektrownia miejska. Czy ktoś jeszcze pamięta lokomotywę stojącą przed budynkiem? Obecnie to rozbudowywana siedziba Mazowieckiego Centrum Sztuki Współczesnej.

W pobliżu skrzyżowania z ul. Narutowicza odnajdujemy pozostałości Fabryki Bryczek i Powozów Karola Nakoniecznego. Zakład działał od 1906 r. Wyrabiał bryczki, dorożki, wolanty, karety i sanie, które zamawiali hrabiowie, dziedzicowie, proboszczowie, właściciele fabryk i przedsiębiorstw. Zamówienie przychodziły też z zagranicy. Od strony ul. Traugutta zachowała się kuta brama z emblematami cechu i inicjałami mistrza Nakoniecznego.

I tak w naszej wędrówce dotarliśmy do siedziby naszej redakcji przy ul. Traugutta 34. Jak pisaliśmy kilka dni temu, budynek został wpisany do rejestru zabytków. Wybudowano go w 1935 r. w stylu okrętowym, stąd zaokrąglone elewacje. Pierwotnie mieścił się w nim jedyny w mieście prywatny szpital położniczy doktora Feliksa Żabnera, który pracował w ówczesnej kasie chorych. W 1939 roku zlikwidowali go Niemcy. Doktor Żabner w 1942 został zaś aresztowany przez gestapo i zginął w radomskim więzieniu. Tuż po wojnie mieściły się tu sąd i prokuratura wojskowa. W 1947 roku budynek przy Traugutta 34 zakupili członkowie kościoła Adwentystów Dnia Siódmego.

Po przeciwnej stronie kolejne kultowe miejsce w Radomiu: Klub Międzynarodowy Prasy i Książki. W latach 70. było to jedyne miejsce, gdzie mieszkańcy mogli poczytać "Newsweeka", "Timesa", "Marie Clare", plus oczywiście polskie dzienniki, tygodniki i miesięczniki. Wystawiennictwo było na bardzo wysokim poziomie. Swoje prace prezentowali nie tylko najwybitniejsi artyści radomscy, ale i polscy z tzw. pierwszej półki, m.in. Dwurnik. Na wernisażach w tamtych czasach sale były pełne, wówczas środowisko artystów było bardziej zżyte. Teraz są inne czasy, wszyscy są zabiegani. Działała galeria 37,2. Założyli ją m.in. Hania Bulska, Leszek Kwiatkowski, Zbyszek Kamieński i Mieczysław Szewczuk. Odbywały się imprezy cykliczne, takie jak "Żywe Słowo". Były to wywiady z najważniejszymi radomianami przerywane muzyką. Pamiętam, że przychodziły na nie takie tłumy, że przed wejściem ustawiał się ogonek chętnych i był problem z krzesłami. Po rozwiązaniu klubu tradycję kontynuowano w Miejskim Centrum Kultury i Informacji Międzynarodowej, które powstało w 1992 r.

Na rogu ulic Traugutta i Bydgoskiej miejsce sobie znalazł targ. Przy chodniku rozstawione siatki z jajkami, śmietaną, mlekiem, stoliki z warzywami i panie, które półgębkiem rzucały w stronę przechodniów: cielęcina, wołowina...

Kontynuujemy spacer ulicą Traugutta z stronę placu dworcowego. Wysiadających z pociągu witała przestrzeń, gdzieś w oddali zabudowana jedno i dwupiętrową zabudową. Po wojnie przestrzeń wypełniono mieszkaniówką z usługami i sklepikami na parterze. Żeby nikt nie miał wątpliwości, że wysiadł w Radomiu, na budynku stojącym na wprost dworca ustawiono duży herb miasta.

Światło gaśnie, koniec projekcji. Ponownie dziękujemy panu Grzegorzowi Wójcikowi z kwiaciarni "Bukiecik" za udostępnienie zdjęć, które wykorzystaliśmy do stworzenia tego odcinka Fotoplastykonu. I już zapraszamy na kolejny. Do zobaczenia!

Korzystałam z "Encyklopedii Radomia" Jerzego Sekulskiego