Fotoplastykon Magiczny Radom. Sny o morskiej potędze

W sprawozdaniu z działalności oddziału Ligi Morskiej i Kolonialnej w Radomiu od października 1932 do końca 1934 r. można przeczytać, że oddział został powołany po to, aby uświadamiać kolejarzy o konieczności "stworzenia realnej siły zdolnej do obrony interesów naszego Państwa na morzu, o korzyściach płynących z racjonalnego wykorzystania morza dla Państwa i wychodźctwa". Oddział rozpoczął też zbiórkę pieniędzy na akcję obrony morskiej, a w szczególności na budowę okrętów marynarki wojennej oraz na akcję kolonialną.

Liga Morska i Kolonialna działała od 1930 r. na skutek przekształcenia Ligi Morskiej i Rzecznej. Generał Mariusz Zaruski kierował jej pracami. Był wielkim orędownikiem promowania idei kolonializmu w kraju. Uważał, że Polska powinna otrzymać jakieś terytoria zamorskie np. wydzielone z dawnych kolonii niemieckich. Jak wynika ze statutu, Liga miała działać na rzecz podniesienia rozwoju i jak najszerszego spopularyzowania wiedzy w zakresie spraw morskich, rzecznych i emigracyjno-kolonialnych, czynnego współdziałania w tworzeniu i rozbudowie wszelkich urządzeń koniecznych do rozwoju polskiej żeglugi morskiej i śródlądowej, a więc floty wojennej, marynarki handlowej, portów, regulacji rzek i śródlądowych dróg wodnych oraz handlu morskiego, rybołówstwa i przemysłu z żeglugą związanego. Także utrzymania ścisłego kontaktu z wychodźstwem polskim za granicą w zakresie jego życia narodowego i kulturalnego, wreszcie pozyskania terenów w celu zapewnienia narodowi polskiemu nieskrępowanej ekspansji ludzkiej i gospodarczej oraz do koncentracji wychodźstwa polskiego na obczyźnie i podtrzymania jego spójności z krajem ojczystym.

W 1934 r. Liga Morska i Kolonialna kupiła część brazylijskiego stanu Parana i założyła tam osiedle dla polskich kolonistów - Morska Wola. Podpisała umowę z Liberią dotyczącą współpracy gospodarczej i kulturalnej. W latach 30. XX wieku prowadziła zbiórkę pieniędzy na Fundusz Obrony Morskiej, czego rezultatem m.in. było zbudowanie okrętu podwodnego ?Orzeł?. Wydawała miesięcznik "Morze" i kwartalnik "Sprawy Morskie i Kolonialne". W 1939 r. liczyła prawie 1 mln członków.

Ciekawostką jest fakt, że oddział radomski Ligi założyli kolejarze. 30 października 1932 r. z inicjatywy inż. Władysława Rogińskiego, dyrektora Kolei Państwowych, odbyło się w Radomiu organizacyjne walne zebranie pracowników dyrekcji OKP i urzędów kolejowych, na którym starosta p. Maćkowski wygłosił przemówienie o celach i zadaniach ligi. Potem ukonstytuował się zarząd Kolejowego Oddziału Ligi Morskiej i Kolonjalnej. Weszli do niego inż. Władysław Rogiński, Olgiert Chodkiewicz, Wacław Lindner, Władysław Stasiński, Walenty Łaskarzewski, Jan Bolesta, Marjan Płaskociński, Władysław Borg, Henryk Badowski i inni.

Radomski oddział wyznaczył sobie cele. Liga dążyła "do rozwoju i jak najszerszego spopularyzowania wiedzy z dziedziny spraw morskich oraz spraw kolonizacyjnych i kolonjalnych", gromadziła pieniądze na stworzenie silnej marynarki wojennej. Zachęcała do zaangażowania społecznego na rzecz rozbudowy żeglugi morskiej, portów morskich i ich urządzeń, handlu morskiego i rybactwa, utrzymywania ścisłego kontaktu z wychodźctwem polskim w zakresie jego życia kulturalnego i gospodarczego oraz pozyskanie terenów zamorskich. Ważnym zadaniem było wychowanie braci kolejarskiej, zarówno jeśli chodzi o wychowanie duchowe, jak i fizyczne (sporty wodne i turystyka).

W ciągu kilku dni po zebraniu założycielskim do oddziału zapisało się prawie 500 pracowników kolei, dwa miesiące później oddział liczył już 1056 członków, w tym 518 rzeczywistych, 135 popierających i 403 zbiorowych. Pracownicy kolei dostawali do lektury czasopismo "Morze".

Działalność oddziału obejmowała centralę Dyrekcji oraz wszystkie urzędy kolejowe będące na terenie stacji Radom i stacje kolejowe od Dęblina do Skarżyska włącznie. W lutym i marcu 1933 r. zarząd oddziału zorganizował dwie imprezy dochodowe (zabawy karnawałowe), które w rezultacie dały pokaźny dochód całkowicie przekazany na Fundusz Obrony Morskiej.

Oddział miał sekcje: gospodarczą, propagandową, kolonjalną, sportu wodnego i marynarki wojennej. Do sekcji sportu wodnego należeli członkowie posiadający kajaki. W 1934 r. podczas Święta Morza kilku z nich wzięło udział w spływie "Cała Polska do Morza".

Zarząd w sprawozdaniu rozlicza się z finansów oddziału. Członkowie rzeczywiści płacili miesięcznie 1 zł, popierający 50 groszy, zbiorowi minimum 10 groszy. Ze składek członkowskich w opisywanym w sprawozdaniu okresie wpłynęło 17 tys. 209 zł, przychód z imprez - 982 zł, z wydawnictw - 207 zł, co wraz z pozostałymi dochodami dało w sumie prawie 19 tys. zł. Z tych pieniędzy wydano na administrację 538 zł, na imprezy 471 zł, propagandę 468 zł. Oddział udzielił zarządowi głównemu LMiK tysiąc złotych pożyczki na budowę schroniska w Gdyni, na Fundusz Obrony Morskiej przekazano 1149 zł, ufundowano stypendium dla ucznia Szkoły Morskiej 180 zł, koszty przesyłek dla "Junaka" w Brazylii wyniosły 135 zł. Na budowę łodzi podwodnej im. Marszałka J. Piłsudskiego przekazano 450 zł, na fundusz kolonjalny 50 zł. Koszt wyjazdu delegatów oddziału na Zjazd Ligi Morskiej i Kolonijalnej do Warszawy i Gdyni wyniósł 420 zł.

Jak widać wyprawa była udana, połączono ją oczywiście z rejsami po morzu.

W wyjeździe uczestniczył prezes Ligi Morskiej i Kolonialnej Okręgu radomsko-Kieleckiego i starosta radomski Zdzisław Maćkowski oraz sekretarz Ligi prof. L. Michalski oraz grupa "chłopów" z powiatu radomskiego.

Radomianie byli gośćmi na statku "Gdańsk", na którym wyruszyli w rejs po pełnym morzu. Holownikiem "Ursus" zwiedzali port w Gdyni a następnie zatrzymali się na Helu, gdzie ustawili się do pamiątkowej fotografii na tle latarni morskiej.

Sekcja gospodarcza rozliczyła się z przygotowań do Święta Morza, kiedy to zakupiono m.in. dekorację sceny, model łodzi z drewna, modele czterech marynarzy z dykty, kotwicę z liną, kotwicę z tektury, 11 chorągiewek, maszt i jeden "widok" z napisem "Morze - to wrota na świat" z dykty. Impreza przyciągnęła tłumy radomian. Na ul. Żeromskiego można było podziwiać makietę kontrtorpedowca "Wicher".

W listopadzie 1934 r. Zarząd Główny LMiK zwrócił się do radomskiego oddziału z propozycją nawiązania łączności z rodakami z Brazylii i otoczenie ich opieką. "Zajęci dotychczas sprawami wewnętrznej organizacji państwa, zbyt mało uwagi poświęcaliśmy problemowi kolonizacyjnemu i jego znaczeniu dla naszej polityki gospodarczej, jak również już istniejącemu osadnictwu, które dotychczas walczy z ogromnymi trudnościami. Życiem i pracą polskich osadników winien zainteresować się szerszy ogół naszego społeczeństwa, gdyż tylko w ten sposób ułatwi się pracę naszemu koloniście torującemu zamorskie rynki zbytu dla naszej produkcji, dotychczas prawie całkowicie opanowane przez obcych. Kolonista zmuszony jest drogą olbrzymich wysiłków zakładać gospodarstwo, pracując w warunkach dotychczas obcych mu zupełnie, a odsunąwszy od siebie widmo śmierci głodowej przez założenie jakiej takiej plantacji na wyrąbanym skrawku lasu, musi myśleć jeszcze o zachowaniu resztki kultury, jaką wywiózł z kraju i pielęgnowaniu polskich tradycji, ażeby uniknąć wynarodowienia" - napisali w sprawozdaniu członkowie Ligi.

Radomski oddział LMiK nawiązał współpracę z Polskim Towarzystwem "Junak", zajmującym się szerzeniem sportów, zakładaniem szkółek w osadach, prowadzeniem bibliotek, czytelni, orkiestry, budowaniem domów kultury, boisk. "Junak" działalnością obejmował całą Paranę i sąsiedni stan Rio Grande. Na jednym z takich okręgów "Junaka" znajdujących się w dorzeczu "Ivai" w północnej części Parany, zarząd główny powierzył opiekę oddziałowi radomskiemu. Okazała się być to najdalsza placówka pionierstwa kolonizacyjnego.

Radomianie nawiązali współpracę, wysyłając czasopisma, literaturę, zdjęcia, mapy, przybory sportowe. Teren zamieszkiwali głównie uchodźcy z hrubieszowskiego, znajdowała się tam niewielka biblioteka i dwuklasowa szkoła, w której pracowało dwóch nauczycieli. Na święta Bożego Narodzenia czlonkowie radomskiego oddziału ligi wysłali kilka paczek z książkami, gazetami i obrazami. Wkrótce nadeszły podziękowania, pisano, że świetlica ?Junaka? została najlepiej w okręgu zaopatrzona w czasopisma i książki.

Światło gaśnie, koniec kolejnego odcinka Fotoplastykonu. Przy jego tworzeniu korzystałam ze "Sprawozdania z działalności Okręgu Radomsko-Kieleckiego Ligi Morskiej i Kolonjalnej za rok 1934 i 1935" znajdującego się w zasobach Radomskiej Biblioteki Cyfrowej oraz publikacji Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu "Trzymajmy się morza". Zdjęcia pochodzą z zasobów Narodowego Archiwum Cyfrowego.